hànội 40 năm xa... / thế phong

hànội 40 năm xa ...- thế phong-
nxb thanh niên, hànội 1999 .

                                                     hànội 40 năm xa...
                                      bút ký : thế phong

                                      -nhớ  KIỀU LIÊN SƠN ( 1936 - 2006 ) 
                                                   + BĂNG SƠN  ( 1932- 2010)+ NGUYỄN ĐĂNG KHẢI ( 1936- 2006)
                                                   -   riêng tặng   Đ.N.OANH  ( 1935 -      )  đầy tình thương nhớ !  

                                                       -------------------------------------------     THẾPHONG - Sept, 13. 2013.

                                                                   
                                                                          
                               
                                                                                                                                                 ngày 4 tháng 10 năm 199...

    4

      Sáng hôm nay được rảnh rang đến 9 giờ 30, đảo quanh Hànội  và tới nhận mấy tấm ảnh chụp ở chùa Trấn quốc bữa nào.  Và còn muốn ngắm cảnh xưa chốn cũ. Nơi đây, xưa kia, tôi đến với sách vớ, hoặc hành, bởi nơi này là chốn yên tĩnh, đôi khi còn hẹn hò với cô Oanh, bạn nữ sinh cùng lớp. Nàng  từ nhà ở Quần Ngựa tới đây cũng không mấy xa.
      khi đó, tôi sống nhờ nơi  cô ruột , tính tình bà rất khó - hẳn chùa còn là nơi dung thân cho mối tình êm ái tuổi  học trò.  Không còn nhớ rõ lắm, nhưng Kiều Liên Sơn ( KLS )xưa kia từng đeo đuổi Oanh đen , cô gái rất  giỏi sinh ngữ Pháp- so với tôi - kẻ tám lạng, người nửa cân.

     Ngay tối đầu tiên   tới Hànội, KLS chở tôi qua phố Đội Cấn- nó lấy tay chỉ khoảng này ' nhà Oanh đen đấy!'. Tôi im lặng, nhưng lòng rất xúc động.   Chùa Trấn quốc hôm nay khác nhiều, lẽ hiển nhiên, đường vào chùa xây kè đá moellon, hàng cây cau rừng tô điểm  càng tăng vẻ thơ mộng.  Sư cụ trụ trì mới tinh dưới mắt tôi lạ lẫm là lẽ đương nhiên -  bới, sư cụ trụ trì năm 1954 đã di cư  vào Nam, xây dựng chùa mới lấy tên Trấn quốc, trên đường Minh Mạng, Saigon 10.   Nhận ra ngay tân hòa thượng trụ trì, bởi,  tôi đã nghe ông đọc  huấn dụ gì đó vào ngày giải phóng thủ đô , và chân dung  ảnh  không mấy khác ngoài đời thường.

     Nhớ lại chiều qua, gặp giáo sư Hoàng như Mai ( 1918-    )  sau khi ông đã đọc Nhận diện vóc dáng Nguyễn đức Quỳnh*, bèn tâm sư :
-----
*   Đại Nam văn hiến xb, Saigon 1962, tái bản  1964.

    " ... ông Quỳnh không những  là thày dạy histoire-géo ( sử ký+ địa lý) ở  Louis Pasteur, mà thày tôi còn là lãnh tụ nhóm Hàn Thuyên thần tượng của tôi kia đấy ..."

     giọng nói ỡm ờ, nửa đùa, nửa thật :
" ... đọc sách anh viết tôi rất thú, nhưng in chữ nhỏ quá! Có nên chăng, ta   in chung 1 cuốn sách về thày Nguyễn đức Quỳnh - anh viết về thày từ sau 1945, còn tôi  1945 trở về trước, có lẽ hay đấy anh ạ.... Chuyện ' Thằng  Cu So, Thằng Phượng, Thằng Kình ' hay lắm chứ ! Theo tôi, những cuốn này tái bản rất hữu ích ..."

    Nữ văn sĩ Lý Lan ( 1957 -    ) trách khéo , ý là, sau buổi họp,  không tìm thấy tôi.   " Có gì đâu, cứ chở tôi ở phía sau, trên cái yên xe  chở em bé ấy " ! - đáp:" .. thú thực là  tôi cố ý trốn đấy Lý Lan ạ ".
    một nữ văn sĩ khác, Ngô thị Kim Cúc ( 1950-   )   nghe xong,  có nụ cười rất hóm hỉnh, + khóe mắt nhìn + thêm lời  bông phèng rất độc địa!   Lý Lan còn thêm  lời: chở  nhau trên xe đạp, chụp chung một tấm ảnh kỷ niệm ra thăm thủ đô cũng thú vị  đấy!

     các vị ấy không phải lần đầu đến Hànội, chỉ riêng tôi ,  sau 40 năm mới tái hồi.  Lý Lan rủ đi thăm chùa Trấn quốc, bởi cô đã được nghe: tương truyền kể lại chùa này thuộc lọai cổ kính bậc nhất, được xây dựng từ đời Lý Nam Đế * - không thăm nơi này thật uổng !
------
*  vào những năm 544 đến 548.

       cô  nàng nháy mắt, lấy tay chỉ vào chiếc xe đạp đã bỏ yên sau; thế nào cũng chở Lý Lan đi  bờ Hờ ăn kem, mà ngày xửa ngày xưa có câu:

                                                 Mình ơi có đi bờ Hồ
                                             cùng ta chén kem kẹo dừa  
                                                                                                    CA DAO

      Nhìn chiếc đồng hồ đã tới giờ, sáng nay, theo chương trình; nhà văn Olivier Rolin đến trụ sở  Nxb Văn học , vừa gặp gỡ dịch giả  chuyển ngữ tiếng việt Port Sudan , vừa ra mắt  phát hành.

      tôi vẫn là người đến sớm nhất , khách chưa thấy ai, chỉ có giám đốc Lữ huy Nguyên đang trò chuyện với  thi sĩ Vân Long.   Tôi nói với giám đốc nhà xuất bản : năm 1994,  vào Saigon , ông đã gặp người làm sách tư nhân Trần nhật Thu ( 1945- 2008)  và  ông đồng ý cấp phép xuất bản tập thơ Nếu anh có em là vợ / Thế Phong,  Gần 1 năm trôi qua,  chưa nhận được giấy phép, ông thử xem lại ra sao, nếu không cấp phép được ,xin  được  hoàn trả bản thảo.
     ông Lữ  huy Nguyên   cởi mở,  thân thiện,  mở tủ kính, lục lấy ra hồ sơ, rồi hỏi tôi đưa bản thảo vào khoảng tháng mấy năm ngoái ?   Nhớ mài mại ,đâu đó vào tháng 11 năm 1994 , ông lật qua năm 1993, 1994,  đã thấy rồi, trả lời :

     "  đúng 10 giờ  đêm ngày  5 tháng 10 gọi điện thoại nhà cho tôi, sẽ trả lời  ngay."

      ghi số điện thoại nhà, thì lúc này, cô Đỗ thị Nguyệt và tùy viên báo chí Pháp, Robert Lacombe vừa xịch tới.   Dịch giả bàn việt ngữ tiểu thuyết Port Sudan khá trẻ, hàm râu quai  nón  viền quanh mép, dáng người lùn , khen tác giả viết độc đáo, tiểu thuyết dài vậy mà không có  một  lời đối thoại nào.   Dịch giả kia còn nhấn mạnh: không phải chỉ một Port Sudan, mấy cuốn khác cũng không có câu đối thoại nào.

       tác giả Rolin bắt đầu ký tặng  một số sách- giữa lúc này  Đỗ phương Quỳnh cặp kè bên dịch giả,.  giáo sư Cao xuân Hạo  có mặt ngoài cửa.
       quay sang nói chuyện với tôi, Ý Nhi  từ Paris  điện về có hỏi thăm tôi,  nói  gọn thôi;  tiền trả điện thoại  viễn liên Paris- Hànội đắt lắm.    Cảm động đấy chứ ! Phương Quỳnh  cho biết thêm; Alliance Francaise  đưa danh sách những người được mời ra Hànội, ý là họ hỏi có ý kiến gì đối với Thế Phong không ? - ' Em ủng hộ anh hết mình !'

      thốt lời cảm ơn Phương Quỳnh thật lòng, không phải xã giao đâu ?

      Nhớ lại, cách đây vài năm, trước khi Đỗ phương Quỳnh vào Sài Gòn, ở nhà Ý Nhi, và từ đấy chúng tôi biết nhau.
      lúc này Tô thùy Yên chưa đi H.O., chàng thi sĩ dạt dào tình cảm , chưa được gọi  là tác giả thực thụ,  vi chưa  một tác phẩm nào xuất bản - nhưng gặp người nữ  hợp nhãn, anh ta dễ tan lòng* Cũng đúng thôi, từ thế kỷ xa xưa,  một nhà văn  Pháp  cho rằng :  sau đàn bà  thì văn chương có mới có chỗ đứng lớn   ư ?
----
* Prosper Mérimée ( 1803- 1870):   ' Après la femme, la littérature avait une grande place .." 

      đâu đó, tự dưng tới tay tôi bài thơ  chàng thi sĩ không tác phẩm, bài thơ có đoạn :

                                            ... Cũng có lần  anh muốn thâu gom
                                                Cả quá khứ của em, quá khứ của anh
                                                Làm đống lửa dỗ dành 
                                                Gọi về  hai kẻ lạc loài nơi đồng không ...
                                                Em mới lớn và anh còn rất trẻ

                                                Cũng có lần anh đến ngõ nhà em 
                                                Nhưng rồi lại đi luôn 
                                                Lang thang rã rời ngoài phố đông người 
                                                Không gặp một ai quen
                                                Quán xá bây giờ cũng đổi mộng ...

                                                Cũng có lần anh đứng lại bên đường
                                                Thẫn thờ chờ xe ngớt băng qua 
                                                Bất chợt nghe như đời đã muộn
                                                Muộn đến chán chường rũ thõng đôi tay
                                                Tưởng không cái vội nào còn bắt kịp. 
                                                Chỗ tối tăm ở phía trước dưới chân đèn
                                                Nỗi ngu muội nằm ngay trong ý thức.
                                                Anh nhìn quanh kinh ngạc lạnh hồn
                                                 Mọi người vẫn sống được
                                                 Đáng tội cho anh có một cái đầu 
                                                                                    thông thống bốn bề

                                                  Đành không cô lập nối những u mê
                                                  Nên cứ phải lẩn quẩn nỗi ám chướng
                                                  Rất nhiều hôm anh đã đi rong 
                                                                            không mấy đỗi đường
                                                  Mong rớt bớt dần những thống khổ *
                                                           TÔ THÙY YÊN 

             ------
                *   bài Giã từ II  -  tạp chí Văn / Mai Thảo chủ trương -  số 1 xuất bản ở Hoa Kỳ năm 1995. 

      thơ hay đấy chứ và như vậy không biết có hình bóng nào của nàng mà tôi đang đối diện nói chuyện buổi nay không ? Quả, chàng ta còn là một tay có hạng núp bóng  quần hồng !!!

      Olivier Rolin dường như rất kiêu hãnh về văn phong đặc biệt của mình: văn không lời  thoại.
      tôi nghĩ : chàng này được giải Fémina 1995, hẳn  đa số  ban giám khảo tán thành lồi viết ấy, sau, mới xét tới nội dung?  Một người khác, tôi quên tên,  có vẻ tán dương lối viết tác giả Rolin.   Quay sang tôi, anh đặt câu hỏi :   chắc là tôi cũng tán đồng ý anh đưa ra, và hỏi cảm tưởng ra sao ?

     nếu nói là mới  ,  riêng với Rolin thì được,  hãy khoan bàn  tới nội dung.

     Bởi,  tôi từng viết một truyện vừa có tựa :  Truyện người của tình phụ  / Thế Phong * ( 116 trang in, khổ 13 x 18 cm  từ năm 1963 : không   tiết, không chương, không xuống dòng về  cuộc đời lãng mạn ái tình của một nữ văn sĩ nổi tiếng ở miền Nam ).  Tất nhiên, có thể thua,  là không được  giải  Fémina  và không  lời thoại. như tất cả tiểu thuyết của Rolin -  và  chưa  bàn tới nội dung - với tôi -  lúc đó viết để thử nghiệm một cách viết khác với điều thường làm mà thôi.

    một nhân viên, có thể là thợ chụp ảnh  chuyên nghiệp, hoặc,  là nhân viên nhà xuất bản - anh ta  cầm máy chụp, xoay nghiêng, dọc, ngồi, đứng, hướng ống kính về người này, người kia, nhưng chụp nhiều nhất vẫn là nhà văn Pháp được giải Fémina vừa hút thuốc lá, vừa ký sách tặng.  Rolin hút hết điếu này, châm tiếp điếu khác .
    tôi  lặng lẽ rút lui  khỏi phòng, có lẽ là người đầu tiên.

    Buổi chiều, lúc 16 giờ, còn có 1 buổi nói chuyện về khoa học nhân văn của triết gia  Éribon.   Thời gian còn nhiều, tôi đạp xe lên bờ Hồ, đảo qua mấy hiệu sách.    Nhà sách đẹp sang trọng hàng đầu phố Tràng tiền là số 34, nằm bên trái gần cuối đường.  Tủ kính bày cuốn tiểu thuyết  Thân phận con người  / André Malraux, họa sĩ trình bày sách  viết thành André Malraur - hình như ở ta, viết tên tác giả dễ ai nhất là BAUdelaire, mấy vị  dọc chữ tây ít để ý , thường thêm chữ E  =  BEAUdelaire.   Nghĩ thầm trong bụng,   thơ ông này rất khó đọc, chắc chẳng hiểu gì,  thêm chữ E vào tên  :  ông ta trở thành  thi sĩ vừa đẹp vừa le lói chăng ?

    Bữa nay đi thăm chùa Ngọc sơn , cảnh quan vẫn như , 3, 4 chục năm xưa, không hề hấn gì với  tấn bom đạn của Mỹ giội xuống.

  tương truyền cách đây hơn 5 trăm năm, Nguyễn văn Siêu từng đứng ra sửa sang toàn cảnh, trên gò có tháp Bút ở phía ngoài và thân tháp tạc hàng chữ tả thanh thiên - chẳng biết tại sao  lại thích viết lên trời xnnh ? 

   đi vòng quanh chùa, đa số chùa ở Hànội lúc này, đang tu tạo  - tôi từng nhìn thấy một  tấm vải bạt  quân đội Mỹ dựng thành cái lán cho thợ nghỉ trưa  .   Tự nhủ, người Mỹ đã không có mặt ở Hànội đã rất nhiều năm; nhưng sao có tấm bạt nhà binh mới toanh  của lính Mỹ ở đây ? -   chẳng lẽ ,  chiếc bạt nhà binh Mỹ  có đôi chân  cùng đến Hànội  với ngoại trưởng Warren Christopher không chừng ?!

    vào trong  chùa  tham quan ,   trong tủ kính, một hiện vật khiến khách thăm chùa vây quanh lại xem.  Một con rùa thật lớn, cứ như bảng chỉ dẫn; chiều dài 210 cm, ngang 120.  Rùa sống ở hồ có tới  4, 5 trăm năm, từ thế kỷ XVI, thời ký ta đang chống quân Minh.

    Rùa qua đời, nhưng xác hãy còn đây, được lồng đặt trong tủ kính cho người đời chiêm ngưỡng !

                                                                           ***

   Ngược bờ Hồ lên hàng Bè, hàng Sũ,  ngắm nhiều cửa hàng có bày bán đủ thứ, nhiều nhất vẫn là giầy tây nam , váy maxi- nữ  la liệt đủ màu, dài, ngắn  hằng hà sa số.   Hànội váy !  nữ giới không còn mặc quần tây như Sài Gòn, váy maxi dài tha thướt cho tôi một cảm tưởng đang lang thang trên  một phố Âu châu .  Đi sang phía bờ sông, có ý tìm  Cột đồng hồ  xưa - đúng  chỗ này - nhưng  bây giờ  , đường dẫn lên cầu Chương Dương.  Nhìn sang bên  kia, cầu  Doumer, có khoang bị đánh sập vẫn để nguyên như một di tích lịch sử  Cầu Long biên  được viên toàn quyền Paul Doumer xây dựng,  nên đặt tên ông ta, nay chỉ dành cho khách bộ hành và người đi xe đạp.

      nhớ lại ngày tháng cũ, khi tôi còn là  học sinh mặc quần soọc, áo sơ-mi  trắng cụt tay ,đạp xe đạp sang Gia lâm, đi xa hơn, có lần vượt trên đường số 5  tới mươi cây số.  Thời ấy,  chúng tôi đạp xe đạp vòng quanh hồ Tây hơn 20 chục cây số, đi chùa Hương là thường.   Chiếc xe đạp đờ-mi-cuốc ( demi- course),  ống tuýp 808, mác xe Sterling, ghi-đông chữ U,  tai hồng xe hiệu Bell mà tôi  là sở hữu chủ, dường như đang sống lởn vởn sống lại  trong  trí nhớ.  Tôi rủ Bùi hữu Khánh, 2 đứa đều  húi cua ( đầu đinh bây giờ) , quần soọc, đạp xe đi học, hoặc rong ruổi  chơi, hoặc 5 giờ sáng đã cùng nhau lên sân vận động SEPTO ở phố Trịnh hoài Đức tập  đánh' bốc '.

      bây giờ nhìn sân vận động hàng Đẫy xây cất lại thật rộng, lớn, đồ sộ, lòng tôi nao nao nhớ tới thuở  xưa !

     Đi qua khu Quần Ngựa,  hoặc chợ Đồng xuân- Bắc Qua, nay  cải tạo mới, chỉ còn xác cổng cũ như để lại một chứng tích . .
     chợ Đồng xuân- Bắc Qua hiện đang xây, hàng hóa được sơ tán xuống Cửa Đông bày bán tràn lan ở lề đường, kéo dài sang tận phố Đường thành + Phùng Hưng.
     riêng chợ bán  vải dồn về khu gần phố Huế,  đúng hơn là phố Phùng khắc Khoan.

     Tôi đến thăm nhà báo nổi tiếng một thời  Hànội cũ, anh  Hiền Nhân* , ở số nhà 36, gác 1  phố Phùng khắc Khoan .   Mắt anh  đã mờ, đọc sách dùng kính lúp. Xưa kia ,  anh  phụ trách mục Tiếng vang + trang Học sinh  nhật báo Tia sáng  -  truyện ngắn đầu tay Đời học sinh  tôi viết gửi tới, anh cho đăng ngay .  Còn nhớ, đó là  ngày 17 tháng 11 năm 1952.    Tia sáng, tờ báo lớn nhất ở Hànội , dùng máy Rotative đầu tiên in  báo 6 trang, ở 38 phố Gia Long. ( nay Bà Triệu).  Anh  sinh 1907, một nhà báo sống gần trọn thế kỷ XX, kinh qua bao nhiêu tờ báo, từ Đông pháp  tiền  chiến, L' Étincelle thời kháng chiến, rồi nhật báo  Tia sáng, Ngô Vân  làm chủ nhiệm.  Khi   anh viết báo Đông pháp, thì Thượng Sỹ viết phê bình trên báo Tin Mới.   Hỏi thăm tôi về Thượng Sỹ, nhà báo kỳ cựu  nay  ở bến Chương Dương, quận 1,  anh cho biết,  Thượng Sỹ là bạn cố tri, bây giờ mỗi năm chỉ  viết cho nhau 1 lá thư chúc nhau nhân dịp tết Nguyên đán.
     ký tặng anh một số sách,  không mong anh đọc, tặng  đây chỉ là kỷ niệm ghi ơn  anh đã nâng đỡ tôi, ở  bước đầu tiên viết báo, làm văn cách đây đã gần 1/2 thế kỷ .
-----
* tên thật Đỗ trọng Quỳnh ( 1907 - 198?)  - xem thêm Nhà văn hậu chiến 1950- 1956  / Lược sử văn nghệ Việtnam: 1900-1956 / Thế Phong -  Đại Nam văn hiến xb, Saigon 1959, 1965. 
   anh cho biết,  hiện nay  trong tay có  bản thảo Cuộc đời vào làng báo của tôi chưa xuất bản. 
   một thư riêng khác , viết cho tôi:
   '... bản thảo nôm na, tôi kể lại tại sao vào nghề báo và làm thế nào trụ được qua 3 chế độ: thực dân Pháp, Phát xít Nhật + Việtnam Dân chủ Cộng hòa.   Sách không ghi tỷ mỷ từng thời ký làm báo [ mà] chủ yếu [ nói về ] cách nào  gây được lòng tin với chủ báo +  độc giả.  Tôi không có  ý định  [ cho ]  xuất bản  . Cảm động  [ vỉ ] lòng quý mến của anh, khi nào anh  ra Hànội, qua tôi, tôi sẽ tặng anh cuốn đó làm lưu niệm  đối với bạn vong niên trong làng báo. '. 
   khi tôi cùng vợ  đi du lịch xuyên việt , tới Hànội  vào đúng ngày 10 tháng 10 năm 2006, thì anh đã qua đời. 

     Tôi  băng qua ngõ Phất Lộc ( một ngõ thuộc loại phố cổ ngang tầm ngõ Tràng An  mạn phố Huế )  sang hàng Mắm, qua  hàng Bạc. -  và nhớ lại , năm 1950 -  tôi  về  Hànội, thì ngay đêm thứ 2  đã ngủ trọ tại một quán  bán hàng ăn.  Đó là quán  Mai Hương, 20  hàng Bạc. nhà thời cũ đã đập đi, nay,  ngôi nhà 3 tầng lầu mới.   Không thể  quên những bước chân  nhỏ dại , hình như bây giờ vẫn còn dấu vết trên hè phố này  Lúc ấy, tôi mặc chiếc áo sơ-mi màu mỡ gà ngắn cũn cỡn , lang thang tìm  bắt gặp  một hiệu sách cho thuê truyện - vào lục lọi tìm  được cuốn sách  mỏng  nhập tâm :  Tấm lòng vàng / Nguyễn công Hoan.  Sách mỏng , loại viết cho thiếu niên đọc, với tôi,  nó là cuốn sách  gối đầu giường  khi ấy -  có lẽ , không phải vì văn chương, nhưng,   nội dung  truyện  đã nâng đỡ tâm linh tôi , một cậu học trò cô đơn  về Hànội học, bơ vơ giữa thủ đô  Hànội.

     đi dọc lên phố Mã  Mây, tới hàng Buồm, phố Tàu  xưa, nơi từng có nhà hàng Escalier d' or bán bán trung thu nổi tiếng Đông hưng viên.   Năm đầu về Hanoi , hình như chỉ có 1 lần, tôi mua được 1 cân bánh trung thu   jambon thập cẩm gửi cho mẹ tôi.  ( bà chỉ thích bánh trung hiệu này). 

       nhà hàng  nổi tiếng Mỹ Kinh xưa kia bây giờ thay chủ mới tử lâu , tôi vẫn liếc mắt nhìn vào, để nhớ lại món ăn ngon miệng do bếp người Tàu nấu .   Chùa Bạch Mã vẫn còn đây, nay rêu phong trơ gan cùng tuế nguyệt- một câu thơ cổ nào đó đến với tôi , diễn tả  nét cổ kính ngôi chùa lịch sử.   Căn nhà mang số 29 ở hàng Buồm,  cổ kính nhất phố cổ thì phải, bề ngang hẹp chừng 2 thước, mái thấp lè tè, lợp ngói âm dương, cây cỏ chen chúc mọc tự do trên máng xối.

       từ quán cà phê 19 hàng Buồm, cô chủ  thuê lại  báo Người Hànội -  ngồi đây- tôi nhâm nhi ly cà phê, nhìn sang bên kia đường :  có một người đàn ông nằm co quắp ngủ ngon lành bên cạnh con sư tử đá.   Tôi thường tới đây vào giấc trưa, quán vắng khách, yên tĩnh lạ  thường ! Có lần, ngủ ngồi trên ghế,văng vẳng  nhạc nhẹ bên tai như  ru .  Cô chủ quán sinh trưởng ở Hànội, giọng nói người Hànội cũ , không pha tạp như đa số người nhập cư.  Hình như, tôi chỉ gặp được đôi ba người có giọng nói Hànội cũ.   Rồi được nghe kể :   thủ đô sau ngày ký  hiệp ước Genève - từ 1 tháng 10 trở đi -  dân tứ xứ về thủ đô, nhiều nhất  từ Nghệ Tĩnh.  Do vậy,  giọng  Hànội mới phát âm nằng nặng, kém thanh thoát,  không vội phải  so sánh  :Câu thơ thi xã con thuyền Nghệ an / Cao bá Quát ! Nhưng đúng là có , đã  bớt đi nhiều giọng thanh lịch của thời gạo trắng, nước trong, trước 1954.
    cô chủ quán bán phở gà tần ô  phố hàng Gà  , người Hànội cũ - bữa đó tôi mời ba cô nhà văn  Sài Gòn cùng ra Hànội họp  ăn sáng, ăn xong ,  tôi hỏi bao nhiêu tiền ? Cô bé khá xinh, con chủ quá trả lời  :
    ' thưa ông 39 nghìn ạ!' -  đưa tiền, cười mỉm - tôi  cố tình  hỏi lại: ' ba  vạn chín nghìn phải không cô ? '. Cô ta gật đầu, nhưng bà mẹ ở phía quầy thu tiền, nói vọng ra :
   '  thôi tôi biết rồi , ông là người Hà thành xưa mới biết câu này '*
----
  *  3 vạn 9 nghìn :   ' mày ăn cái ba vạn chín nghìn của bà ! '

    tạt vào chỗ  cô bán hàng ở góc hàng Đường + hàng Buồm, tôi  chỉ vào hộp sữa bột, cô ra  giá:;' đúng 30 nghìn !"-  trả giá:  - 28 thôi, giá bán ở Bưởi đấy ! ' -  gói hàng, cô  mỉm cười:
    '  thôi, cháu bán cho chú đấy thế ra , chú cũng là người Hànội một thời !'.

     giọng nói của tôi giống người Hànội, nhìn cách ăn mặc, nhất là cái túi  mang bên người, lại thêm đôi giầy da khác kiểu, nên  cô bán hàng nhận biết là khách ở xa tới.

    một cô bán phở gà ở phố Thịnh  Yên -  khu Hòa bình, chợ Mơ - dùng kéo cắt thịt gà luộc,  không chặt  miếng, cô xé nhỏ từng sợi thịt đặt trên bánh phở.

     hỏi :  chặt gà thành miếng thay vì xé rời , tính thêm tiền ,được không ?  cô ta  bèn kể chuyện: người Hànội sau 1954 có thịt gà ăn không phải dễ xơi, giả dụ, hàng xóm biết,  ghen  ghét ,sẽ đi tố cáo ngay ,  từ đó dùng kéo cắt  không có tiếng động của dao, thớt.

     thế ra, phở gà  xé cũng có  cái lịch sử của nó song hành cùng  biến thiên -  hay đây chỉ là cách lý giải dí dỏm vui vui của người Hànội? * - lần đi  ăn phở ở phố Thịnh Yên- sau đó tôi  cố tìm nhà cũ  của vợ chồng kịch sĩ Sỹ Tiến+ Khánh Hợi  . (   tên thật Nguyễn xuân Kim , tác giả  Những mảnh tình nghệ sĩ'. )   Trước 1954, tôi thường lại nhà anh chị ăn ké cùng đàn anh,  ký giả Anh Hợp.

      hỏi thăm,  không ai biết, và tôi cũng  không tìm thấy căn nhà ngày xưa anh chị từng ở - , nay, chỉ còn  nhớ  cô bé thường hay quấn quýt  lấy tôi, nay đã  trở  thành ca sĩ nổi danh  : 

  ' ...chú nhớ  đến bố mẹ cháu, giờ này Hànội đang là  mùa thu, may mắn quá, chú đã nhìn thấy chân dung ảnh ba mẹ cháu trong một cuốn sách ** -Ba cháu mặc áo vét-tông, đầu đội mũ bê-rê, dưới ghi  hàng chữ  rất nhỏ :  SĨ TIẾN  : nghệ sĩ nhân dân . Nét mặt ba cháu  đăm chiêu, khắc khổ, không thắt cà-vạt -  ba cháu  ký SỸ TIẾN - chữ Y dài, không phải I ngắn .    Vá ,chú từng được nghe giọng hát  rất hay  của cháu trong một  băng nhạc  nào đó - như vậy cũng tốt rồi !  
------
*     câu văn  in chữ đậm  do  Trưởng chi nhánh Nxb Hội nhà văn   (nhà văn Hoàng lại Giang ) tại tp HCM thêm vào,  khi tôi đưa xin cấp phép .  Bản thảo  đưa qua 3, 4 nhà xuất bản - trung ương có, địa phương  có -  đều bị khước từ.  
       lần này , nhà văn Nhật Tuấn  làm biên tập ,  cho  biết  sẽ được cấp phép - nhưng đúng lúc ấy, ông Trưởng chi nhánh  bất thần nghỉ việc -   bởi -  ở  Hànội  có giám đốc mới  -  vậy - hy vọng của tôi  trở thành công cốc !
        năm 1999, tôi lại  đưa  bản thảo tới Chi nhánh Nxb Thanh niên tại tp HCM -  lần này được cấp phép, âu cũng là sự ưu ái của  thi sĩ Thái Thăng Long  có cặp mắt xanh .

**  Văn hóa Việtnam / tổng hợp 1989-1995 ( Memento) do ban Văn hóa văn nghệ trung ương xb, Hànội 1989  - Trần Độ chủ biên .

     cô chủ quán cà phê ở 19 phố hàng Buồm đánh thức  tôi dậy vào 13 giờ 15, bởi , buổi chiều  phải tham dự một buổi diễn thuyết nữa, văn sĩ- triết gia  Didier Éribon .  Nhìn tôi dắt xe đạp rời quán, cô nói với theo:
'...  lần sau trở lại,  cháu sẽ pha một chung trà thật ngon tráng miệng ,không lấy tiền chú đâu...  !'.

     Đạp xe tới 42  phố Yết kiêu, chẳng gặp  nữ văn sĩ Kim Cúc, Minh  Ngọc, Lý Lan , kể cả giáo sư Mai đâu cả.- hóa ra - tôi đến  quá sớm, không phải 14 giờ mà 16 giờ chiều mới bắt đầu .

   đành vào quán nước cạnh trung tâm, rất đông khách,  ngọai  kiều có, nhiều nhất, sinh viên việt học tiếng Pháp, bà chủ sởi lởi :  cam vắt phải không ? - lắc đầu -  cà phê đen nóng + 1 bao 3 số.  Bà chủ đã quen, bởi sau mỗi buổi họp, tôi và Lý Lan tạt vào uống cam vắt. Lại hỏi tiếp:  cô bạn đâu  , anh đang theo học tiếng Pháp ư, mà này, cô bạn đi cùng dễ thương đấy  !'.   Bà chủ quán  sính văn chương dân gian tiếp
lời:   cô bạn ấy mặt bầu bầu trông lâu phát ghét !  ( tôi biết bà đổi 2 chữ cuối, không sao, cũng tốt thôi !).    Ngồi nhâm nhi cà phê, hút thuốc, lôi cuốn Poésie complète / Tahar Ben Jelloun ra đọc- tập thơ được bọc ngoài bằng giấy báo, tránh  thiên hạ  tò mò nhòm ngó.  Vẫn thường làm vậy, khi đọc sách ở chỗ đông người.  Tác giả Jelloun vào đề  trang đầu sách-  đại để  làm thơ bắt đầu từ 1966, năm 19 tuổi - thêm dấu hỏi sau  1966 ?- có nghĩa, tác giả  không nhớ rõ  thời gian đầu làm thơ chính xác vào năm nào -  thơ toàn tập dày cộp trên 500 trang - tập  hợp những bài  thơ đã làm, in trong 1 cuốn gọi là tổng kết -  liệu có   :... làm sống động trong trái tim tôi , của  chính tôi + thế giới [ mà tôi đang sống ] ? / Aimé Césaire.  Lấy câu  đề từ này, tác giả có ý biện minh cho thơ làm ở ban đầu,  được nói lên từ sự giận hờn, sự cần thiết nào dùng thơ để  làm phương tiện chống bất công, man trá, bội phản . Có lẽ vậy, tác giả không thích làm thơ tình - từ    những năm  1965, 66, khi còn là sinh viên trường đại học Rabat.

       rất thích thơ Jelloun,  tôi tự nhủ,  ngày mai đây , ông ta là diễn giả văn chương, thật  lý thú!  Dầu rằng Jelloun  dùng ngôn ngữ Pháp viết tiểu thuyết, làm thơ,  vẫn tự biết mình là dân nhược tiểu , không thể quên  nỗi đau đớn  là dân bị thống trị,  thiếu có tự do và  chịu nhiều bất công quá đáng !
      nhìn ra ngoài phố, bóng chiều xế bên hè phố đối diện, nắng  đã bớt gắt,  tôi rất mong được nhìn thấy bóng dáng  Lý Lan.  Và Lý Lan đã  đến, quả thật là nàng rồi -   nàng  mặc váy đúng mốt   Hànoi váy.
       cô ta  trách ngay; sao họp xong, ra ngoài không  thấy tôi,  lủi  nhanh thế!  Bữa nay đã gỡ cái yên phía sau  xe đạp chưa?  Gật đầu ,tôi hứa sẽ làm đúng như lời cô nàng .

     Chúng tôi vào phòng họp trên lầu 1, bữa nay được nghe diễn giả nói về triết học nhân văn ở Pháp từ những năm 50 - cụ thế nói về ai đây?  - chương trình chỉ ghi chung chung, chỉ diễn gỉả và người sắp chương trình biết rõ.
     chọn ghế của hàng sau cùng,  vì tôi  nhớ lời Kinh thánh : nếu ngồi trên, bị mời xuống sẽ bẽ mặt, nhưng, nếu ngồi phía sau được mời ngồi  trên,  chẳng tốt hơn  sao ?'
      Lý Lan ngồi bên  : có gì thì dịch cho nghe với nhá! - nói vậy thôi -  diễn giả  nói xong một câu,  thông dịch viên dịch ngay  - trừ 1 buổi nhóm, nữ giáo sư Lê hồng Sâm  thuyết giảng bằng tiếng Pháp,  không cần thông dịch viên, một số thính giả bỏ ra về,  ngồi lại nghe ư, khác gì lũ vịt nghe sấm !

    từ phòng họp bước ra, Lý Lan  phát biểu:

    "... sao ông đặt câu hỏi  rắc rối thế, diễn giả  cho rằng  khó trả lời.  Riêng tôi, rất thích dáng dấp  ông ta diễn thuyết, mặc dầu tôi chẳng hiểu gì ? 

     chúng  tôi tới quán  cạnh trung tâm  - ở đấy - đã có mặt diễn giả Éribon, Toussaint, Jelloun, Rolin  ngồi sẵn  từ trước, ở một  bàn góc cuối phòng.   Có vẻ họ  đang bàn luận  về buổi nói chuyện  Éribon  vì,  loáng tháng nghe nhắc tên Jean-Paul Sartre.  Rất bất ngờ được nghe Éribon nói về Sartre , diễn thuyết xong, nhìn xuống hội trường, hỏi  ai góp ý ,  phát biểu ?

     tôi đứng dậy đầu tiên,  nói tiếng Pháp:
    " .. xin được hỏi ông  chi tiết nhỏ về  Sartre ? hình như  khoàng 1960, Nxb Grasset in  Cuộc cách mạng các nhả văn hôm nay   / R.M. Albérès, dẫn chứng lời 1 lý thuyết gia mác- xít Henri Lefèbvre phê bình vị trí  nào mới  đúng nhất,  đối với  Jean-Paul Sartre  : '  ...với nhà văn, thì Sartre là tay triết-gia-văn-sĩ  - nhưng -  đối với triết -gia thực- sự , thì Sartre chỉ được coi như văn-sĩ -triết-gia mà thôi.  Ông nghĩ sao, và có thể nói thêm về ý nghĩa  câu này ?
----
* La révolte des écrivains d' aujourd' hui / R.M. Alberes - Grasset, Paris 1950?

       và như Lý Lan nói trên kia,  Didier Éribon trả lời câu hỏi quá khó , sẽ trả lời sau ! -  riêng ý tôi 
( Éribon) , thì Jean-Paul Sartre là  triết gia  đúng hơn là văn sĩ .

       hỏi tiếp , vậy thì câu trả lời vẫn chỉ là postulatum ( định đề ), chưa hẳn  là trả lời  thẳng vào câu hỏi .

      thầm nghĩ thôi, mấy tay diễn giả tây khoác cốt cách dân nước lớn văn minh  hơn, sang đây diễn thuyết về Sartre- chắc thính giá Hànội  đã mấy ai hiểu cặn kẽ?   Vậy thì, cái kim  này khiến ông ta  bị nhột đây !

      vừa lúc này, Robert Lacombe từ ngoài bước vào quán, gặp tôi và Lý Lan,  bèn tự kéo ghế ngồi  chung ,   hỏi tôi quan tâm vể Sartre , có đúng vậy không ?

      trả lời chung chung: 
      ' ....ảnh hường văn chương hiện sinh  Sartre và đồng sự, không chỉ ảnh hưởng tới nước chúng tôi từ trước 1975 ở Saigon- mà ngay ờ Pháp -  đã  có một cô nàng tên Monique chỉ đọc văn hiện sinh, rồi chán chường không thiết sống, bèn tự vẫn đấy thôi ?  Riêng tôi, thật không ngờ bữa nay  ông Éribon lại nói  về Sartre - mà chương trình giới thiệu :  bàn về khoa học nhân văn ở Pháp vào những năm 50 ?  Cũng có thể nói  rằng : nhân vật có thực ngoài đời ,  cô Monique đã sống  quá  tích cực  hơn cả  nhân vật trong văn chương hiện sinh Sartre?    Trái lại, Sartre lại rất ghét một lối dấn thân khác-  chắc chắn ông Eribon đã đọc Văn chương là gì / J..P Sartre  ? - ngay câu  viết đầu trang,   Sartre đã phê phán : 'Anh muốn sống dấn thân ư - một tên trẻ tuổi  ngu xuẩn viết vậy -   còn đợi gì mà  không ghi  danh vào đảng   CS? *
----
*    Qu' est ce que la littérature / J.P. Sartre - ( Gallimard, Paris, 1948 ).  Saigon trước 1975, đã có bàn việt văn Nguyễn văn Tạo.  ( Văn chương là gỉ?- Chi Lăng xuất bản, Saigon, 1968).   Sartre viết :'... Si vous voulez engager, écrit un jeune imbécile, qu' attend vous s' inscrire vous au 
Parti Communiste ?'

     Robert Lacombe, tùy viên  báo chí sứ quán Pháp ở Hànội, bây giờ mới lững thững đi tới phía bàn  các nhà văn phương tây đang đợi. Và Lacombe vửa cười vừa nhắc lại lời mời các nhà văn tp. HCM  tới quán Hoa Ban , mà chủ quán là tay viết văn tên Nguyễn huy Thiệp .

    - không thấy ghi trong chương trình nghị sự, vậy thì, được  tự do lựa chọn ,  đúng thế chứ ? tôi hỏi  lại, và Lacombe  gật đầu.

    Lý Lan  ngỏ lời khuyên nên đi, vừa được ăn ngon, vừa  làm thông dịch viên cho cô.  Lý Lan rất có cảm tình với diễn giã tây Éribon, người cao ráo,  nói rất  hay, lịch sự với phụ nữ số 1 , tiền bạc rủng rỉnh, chứ không bủn xỉn, hà tiện như bạn trai cô mời đi uống nước, người thì lùn, mặt  tròn như nàng  Hằng Nga, uống xong, xách đít  đi trước, giớ  tay bye bye , tay kia giữ chặt bốp túi quần sau!.( nghĩ thầm, cô văn sĩ  này xón lấy chồng tây đấy thôi !)

    chưa có  định đi  hay  không,  trước mắt, tôi lấy xe đạp chở Lý Lan  dạo quanh bờ Hồ đã , sau đó ,tới  thăm  Đỗ Phương Quỳnh.   Lý Lan đồng ý ngay, trên đường đi,  nhớ đã đọc 1 bài phỏng vấn ngắn về Nguyễn huy  Thiệp -  tờ báo hải ngoại  giật tít rất  khêu gợi :
    ' nhà văn phản chiến Nguyễn huy Thiệp  rửa tay gác kiếm '
   phía dưới thêm  surtitre:
    ' Mỹ bỏ cấm vận, nhà văn phản chiến ngưng viết, quay sang kinh doanh hiệu ăn  Hoa Ban ..' -        bài viết ký tên Đạm Thúy & Trần Minh  .

      phóng viên báo hải ngoại đặt câu hỏi:
      H: -... rất nổi tiếng, nhưng cũng có thăng trầm, có lúc nào anh bị đối xử thiếu công bằng không ?
      Đ : .. tôi ( NHT)  không bao giờ nghĩ mình bị đối xử bất công, mà tôi cũng không đòi hỏi  được đôi xử công bình.  [ bởi ] điều  đó vô nghĩa [ đối ] với bất cứ ai ( ....) Danh tiếng rất hão huyền,  tôi đã 46 tuổi... già rổi, ở tuổi này có nỗi đau sẽ thấy đau hơn, có nỗi nhục sẽ thấy nhục hơn, không như khi người  còn trẻ ...

      vậy thì,  tôi  có ý định thử đến quán ăn để  biết mặt người bằng xương, thịt, tác giả truyện Phẩm tiết, viết thật tài tình, nói lên nỗi nhức nhối, hằn  đòn, nhục nhã  của viên tướng  hưu về già.

     nữ văn sĩ  Đỗ Phương Quỳnh  sắc sảo, khá  xinh, duyên dáng, có sức hút đàn ông như nam châm hút sắt - chỉ  mấy ngày rong chơi ờ Saigon ( ở nhở nhà Ý Nhi ) , tay thi sĩ  H.O  Tô Thành Tài   van vỉ, nhờ  cậy Ý Nhi  giới thiệu- với lời có cánh về anh ta  - để Quỳnh liếc tới  thân phận tôi trai  háo sắc.  Cô Quỳnh này nhiều người để ý lắm -  thi sĩ thuộc loại  via ( già )  Hoàng Cầm  khoái  được là  trâu già thích nhai cỏ non   - rồi tới một dịch giả:  dáng  cao ráo,  bảnh ,  có học vị,  dịch  Papillon người tù khổ  sai / Henri Charrière  rập rình đóng vai tên  tù khổ sai  riêng của nữ chủ ngục họ Đậu * ?
-----
* xứ Thanh, họ Đỗ đổi thành Đậu. 

    Lý Lan ngồi sau ngồi phía sau, hai tay nắm chặt yên, miệng lải nhải:
   '... đi đi mà,  mấy khi có cơ hội tới quán ăn Hoa Ban, ăn không phải trả tiền, riêng tôi rất muốn gặp  ông É..mới diễn thuyết về Giăng -Bôn-Xạc ấy, vừa đẹp trai , người cao ráo, nhìn  bắt mắt ngay.  Đi đi ông P... ơi !!!

    Phương Quỳnh ở trên gác lầu 1, trong phòng treo nhiều tranh của nhiều họa sĩ tài danh.  Gọi  là  dealer không mấy  sai,  khách tây thích tranh, cô bán với giá chắc  không rè, cô cũng  từng viết đôi ba truyện ngắn để được gọi là văn sĩ, mọi người nhìn  vào cô  đều  thèm muốn.
 
     gặp nữ văn sĩ Lý Lan, Phương Quỳnh rất niềm nở, nhận sách tặng, rối rít khen  tác giả trẻ, đẹp.  Quỳnh  cho biết có đọc  một đoạn  ký giả  Passiscousset phỏng  vấn Lý Lan  đăng trên tạp chí Le Mékong  .*  :'  cô ta rất có cá tính, không chịu cho tổng biên tập sửa bài,  nếu làm vậy, cô ta sẻ nổi giận và không  cộng tác gừi bài nữa' - . và quay sang  hỏi  tôi về Lý Lan: viết có hay không, có thật đã từ chối chức vụ  ủy viên Ban chấp hội Nhà văn tp. HCM không ?

      Quỳnh mời  ở lại ăn cơm,  đành phải từ chối thôi , vì đã được mời tới quán ăn Hoa Ban / Nguyễn huy Thiệp ở bên kia sông -  và tôi cảm thấy không nên trò chuyện lâu -   một anh chàng trạc 40 ngoài   ngồi im như miệng ngậm quả thị, mặt lạnh như tiền, bực rọc  mà đành nén  xuống -  hình như tay này đang  courir le jupon Quỳnh, thì bị chúng tôi phá đám !!!

-----
* '... Moi, je propose mes histoires à mes amis les rédacteurs en chef et c' est à prendre où  à laisser.  Soit ils publient l' intégrale, soit rien du tout, je ne supporte pas qu'on change quoique ce soit à mes textes.  Les responsables des publications savent que s' ils ne respectent pas les règles;  je me fâcherais et nous ne travailler plus jamais ensemble...' 

    Lý Lan  ( 1957 -        ): Một chút lãng mạn trong mưa ( 1968)  - Chiêm bao thấy núi ( 1990) - Đất khách ( 1995) , sinh năm 1957 ở Thủ dầu  Một - cha người Quảng Đông  ( Trung quốc) mẹ người Bình dương (Việtnam).

       thấy tôi  chở Lý Lan  bằng xe đạp, Quỳnh cho  biết, tiếc quá chiếc xe gắn máy  Honda đã cho một người bạn mượn, chứ chở  người đẹp rong chơi bằng xế  điếc * thì mệt  thật !
---
 * tiếng lóng chỉ  xe đạp.

    trả lời Phương  Quỳnh, đạp xe đạp tuy mệt, dễ xâm nhập vào Hànội hơn, ít ai nhòm ngó.  Giả thử Phương Quỳnh là người phải theo dõi đối tác  chẳng hạn :

 "...  này nhé. như cô chẳng hạn, quen đi xe  gắn máy Dream để theo một anh chàng trung niên  đạp xe đạp cọc cạch lang thang - chừng như  muốn cụp xương sống- tưởng đi những  đâu, làm gì, nói chuyện với ai , bàn bạc cái gì -  nhưng không, chàng trung niên gàn bát sách đã dám lao xe đạp từ trên cao xuống dốc Nghi Tàm như ngày xưa - và - tuyệt nhiên không còn  thấy ấu vết đâu là hồ tắm  Quảng Bá.  Bây giờ đây,Hànội đầy rẫy biệt thự , nhà cao tầng cho ngoại kiều thuê;  riêng đê Yên phụ, rất nhiều nhà xây lên không phép bị đập  đi, nhưng còn  lại duy nhất trơ trọi 1 ngôi nhà  không bị đập phá ,   sừng sững đứng thắng, không nghiêng ngả sang phải, qua trái , như có ý   thách đố:  
'..  cho ăn kẹo  đứa nào đám phá nhà của ông  đấy  ?' 
        vậy thì, cô Quỳnh ạ, có đi  theo  tên khố rách áo ôm, lẩm cẩm  kia  -miệng lẩm bẩm chữ và nghĩa -văn và chương - thơ và phú -   óc tối tăm , lú lẫn .. .- cần gì phải biết  hành tung hành tiếc tên  phải gió  làm gì...  cho mất công, tốn sức ! ? .

    Phương Quỳnh nghe xong, cười, phán:  anh đang  viết tiểu thuyết  tự sự đấy à ?

    nhìn  tôi chở Lý Lan  ngược về hướng Cửa Đông, nơi  trọ chung phòng với   Minh Ngọc, Kim Cúc - cô ta  vẫn  nỏ mồm  tra hỏi: ... đã nói điều gì khiến ông  phật lòng không tham dự bữa ăn, nếu có ai hỏi,  tôi phải  nói sao cho lọt lỗ tai đây ?.
   
        tới Từ Liêm đã 8 giờ tối, cô giáo Hoàng lương Thái  chủ nhà cho tôi ngủ trọ ( vợ Kiều liên Sơn )  nghe tiếng gõ cửa , ra mở , ngạc nhiên : 
         ' sao  bác báo đêm nay về nhà  muộn cơ mà ?'

        cháu Trung hỏi tiếp mẹ  :
        ' vậy bác về sớm thế, có mua kẹo cho cháu không ? '  []

      thế phong

( trích HANOI 40 NĂM XA...  / THẾPHONG  -
           Nxb Thanh niên in lần thứ 1, năm 1999 - tr. 44 - 60 -  BÀI TU CHỈNH : tháng   9/ 2013)