tô hoài : cát bụi chân ai ... ở tuổi 93

                            tô hoài: cát bụi chân ai... ở tuổi 93 *
                                                      bài viết :  đức triết 

         -----
           *    tựa chính bài viết:    tô hoài : ham sống để được ham  viết.

     Buổi sáng  của những ngày đầu tháng 7 [ 2013 ] , tôi đến thăm ông ở khu tập thế Nghĩa Tân ( Hànội ) .  Những tưởng còn mệt, ông sẽ khó  ngồi dậy.  Nhưng kìa, nhà văn đã ngồi lọt thỏm trong ghế sa-lông đệm mút  màu xám, trong phòng khách nho nhỏ, có bình cúc tím đặt trên bàn, hướng  ánh nhìn cùng nụ cười rất tươi đón khách.   Ông mặc bộ lụa màu mỡ gà mỏng manh với nước da xanh yếu và nói những chuyện mong manh trong tuổi  94 [ âm lịch ]  của mình.

   Run run chỉ tay về phía sau lưng,  nhà văn bảo : ' Bác đi mổ cái ... nhọt ở sau lưng vậy mà mất đến 20 ngày.  Ấy là bác giục bọn trẻ xin về điều trị ngoại trú, chứ không đến giờ chắc vẫn nằm viện.  Ôi chao, những tháng ngày ấy ở viện sao dài hơn cả  thời gian của cuộc đời ! ' - tiếng  than của nhà văn Tô Hoài  nhỏ, nhẹ và thổi qua những lỗ hổng của hàm răng giờ chỉ còn ... mươi chiếc.

    Ngưng lời đội chút, nha văn nhắc : ' Nếu làm bảng thống kê thì khéo phải dành hết vài trang giấy à may ra mới ghi đủ số lần bác vào viện.   Nhưng lúc còn trẻ, khỏe, vào viện ... nhẹ tênh.  Cũng vì bác ham sống để còn được ham viết ! '.  ông nén tiếng thở  dài.

    Nhớ đến lần  vào viện năm 2009, vừa xoa đôi bàn tay xương xương, nhà văn Tô Hoài tự khâm phục
 mình : 

       ' Bác đã đi qua tử thần một cách dễ dàng.  Ai đời nằm viện  trong tình trạng không biết trời biết đất ở đâu, hồn phiêu lạc về những nơi đã từng đặt chân đến suốt tháng trời.    Vậy mà giữa lúc con cháu lục tục  chuẩn bị lo hậu sự, bác lại trở về... Lúc ấy mở mắt ra thấy mình nằm trên giường bệnh, thấy con cháu đang đứng vây quanh nức nở khóc, bác thấy lạ quá.  Thì ra mình vẫn còn được ở lại với tất cả những gì mình đang yêu mến...'.

     Đận  ấy,, qua cái tuổi 89 [ âm lịch ]  gặp bệnh hiểm nghèo, nhà văn Tô Hoài hồi phục sức khỏe rất nhanh, tưởng như đấy là lần hồi sinh  của cuộc đời ông.  Kê đôi tay xuống ghế, đi đưa bàn chân, dáng điệu ông khi ấy giống như một cấu bé mới lên 10, nhà văn xuýt xoa :

       ' Lúc trẻ khỏe, bận trăm công nghìn việc, nên viết không được bao nhiêu.  Thoắt cái đã thành ông lão - ông lão từng cận kề ' tử thần '  nên tiếc thời gian lắm ...'

   Nỗi tiếc thời gian của nhà văn  được bắt đầu bằng việc chăm chỉ ngồi vào bàn viết hơn.  Ông cặm cụi viết báo là những câu chuyện gắn liền với ký ức xưa, nhưng giờ kể ra vẫn chẳng xưa chút nào.  Ông cặm. cụi sửa lại những trang bản thảo , tất cả vẫn nằm trong sổ tay, trên những trang giấy nậu sẫm.   Tính ra, nhà văn có đến cả trăm cuốn sổ  hồi ký  được viết theo từng ngày, từng giờ; có chồng giấy bản thảo cao đến cả sải tay.   Một nửa số đó, ông giữ trong nhà, còn một nửa, ông gửi Cục Lưu trữ quốc gia  .  Vậy mà, phải đến  20 cuốn sổ bị nhòe mực.  Đành giữ để làm kỷ niệm.  Số sổ ấy, nhà  thơ Hữu Thỉnh đã đăng ký: ' Khi nào bán chúng thì gọi cho ông ấy để ông ấy cho vào bảo tàng văn học.' - khẽ chép miệng, Tô Hoài tiếc.

    Chậm chạp đứng  dậy, nhà văn lẳng lặng đi vào phía trong nhà.   Bước chân của ông không còn vững chãi nữa.  Dáng người cao lớn thuở nào, giờ sọm lại, nhỏ nhoi.   Đã thế, tấm lưng ông bắt đầu chùng xuống.

     Mươi phút sau ông đem những trang bản thảo cũ kỹ, già nua ra.   Chúng hoen ố, nhòe nhoẹt, sờn mép.  Những chiếc kim gỉ sắt kiên trì dính chặt vào đó.  Riêng những chữ  màu xanh, tím ( ông viết lần đầu ) và những chữ  màu đỏ ( sửa chữa  lại năm qua )  thì vẫn tươi rói.

    Thận trọng lật từng cuốn sổ, từng trang giấy, nhà văn giới thiệu :

   '  Những cuốn sổ ghi hồi ký từ giai đoạn cải cách ruộng đất cho đến thời kỳ bao cấp được  ghi chép tỉ mỉ theo tháng của mỗi năm.  Còn những trang giấy học sinh kẹp ghim, ghi lại những cuộc hành trình sang làm việc tại Lào - Campuchia - ghi chép về những đất nước đã từng đi qua, gồm các nước xã  hội chủ nghĩa :  Liên Xô ( cũ ), Cuba, Trung quốc ... - các nước châu Á như Ấn độ,  Iraq,  Pakistan ..- các nước châu Phi, như Algeria, Zambia, Zimbabwe...'

       Bác tâm đắc với bộ hồi ký về cải cách ruộng đất và thời kỳ bao cấp.   Ngày ấy, bác trực tiếp tham gia công tác cải cách ruộng đất ở 3 tỉnh: Thái Bình, Nam Định và Thanh Hóa.   Thời kỳ bao cấp thì làm trưởng khu phố.   Vì vậy, những câu chuyện được  ghi lại toàn từ cuộc sống với người thật việc thật cả.   Có chuyện nghe lọt tai, nhưng có chuyện chẳng lọt tai chút nào.  Vì thế,   viết  [ như là vốn ] cứ để đấy, lúc nào  có thể in được thì in.- [ nói xong] nhà văn Tô Hoài [ phá lên  ] cười.  Nhưng tiếng cười của ông không vang được nữa ...[ bởi vì ] :

     ... Tháng tám,
      Đêm nay  đi uống trà [ ở ]  cửa Sa  (  cửa Nam ) . Bao giờ  cửa Sa cũng là chỗ lộn xộn.  12 giờ khuiya.  Các thứ đượm trẻ em, như con mình, vộ cùng thương tâm.     Một chị bán cháo và nước ở cửa Nam.  Không phải là ' tiểu thương' như các' ngài' cán bộ tưởng thế đâu.  Đó chính là vợ con các ngài đấy.   Chị ta có 6 con ở Hưng Yên sơ tán.  Bây giờ chỉ dám cho về  một nửa.   Còn một nửa thì' chấp hành' không dám  cho về.  Khen các con ngoan, biết thổi cơm và chăn ngỗng.  Ai oán thật ...'   

  - nhà văn Tô Hoài run run tay soi kính lúp vào từng chữ và đọc cho tôi nghe đoạn hồi ký  về thời bao cấp.   Giọng ông nhỏ, yếu và ngắt quãng, nhưng vẫn say với từng chữ.   Ngừng lời,  ông thở dài, rồi nói :

     '  Bác chuyển toàn bộ những bản thảo này cho con trai Phương Vũ.    In vào lúc nào là việc của bọn trẻ.   Nhưng bác dặn Phương Vũ một nguyên tắc [ cần giữ] : ' Không được thay đổi bất kỳ nội dung nào, câu, chữ nào.  Nếu không, thà để ở dạng bản thảo còn hơn ...'

    Ở khu tập thể Nghĩa Tân , Tô Hoài thích ngồi trong phòng khách nhỏ sát mặt đường, vừa đủ kê bộ sa-lông và tủ sách đồ sộ. (...)  Ông yêu  mến phòng khách nhỏ của mình.  Từ đây, nhà văn được nhìn thấy khoảng không  rước mặt.  Đây là cái vỉa hè rất rộng.  Từ sáng tới chiều, lúc nào cũng có những người bàn hàng rong- như trái cây tươi, nước  chè... ngồi chật kín- [ họ] còn nói đùa với ông[ thế ]ông không mở hàng ... [ ư] ?   Nhà văn chỉ cười.

    Mỗi dịp [ nhà văn ] được về đây * , nhìn các bà, các chị, các cô ... ông thấy ấm lòng  như gặp lại bóng dáng [ người thân ] năm xưa.( ... ) :  ' Cháu có biết không  ngày trước ở đây làm gì có nhiều nhà như thế, toàn ruộng rau muống và ao sâu.  Trước nhà nào cũng  có cái ao vuông, vừa thả cá,  thả bè rau, vừa để vo gạo nâu cơm, [ rồi ] tắm giặt... Trẻ con chân đất , đầu trần, giãi nắng [ phơi sương bắt ] cào cào, châu chấu.   Những người đàn ông, đàn bà lao động quần quật, may ra mới đủ miếng cơn
 [ manh áo ].   Nhưng [ họ cũng còn thời gian] để  cãi vã, chảnh chọe [ với nhau, rốt cuộc] tình hàng xóm láng giếng vần sâu nặng lắm ! '
-----
*   ông có 2 nơi ở, nơi kia,  20 Đoàn Như Hài ( gần phố Trần Hưng Đạo) . (BT) 

      Nhìn ra  ngoài khung cửa, đôi mắt đã mờ đục của ông dường như vẫn nhìn xuyên qua nắng hè, xuyên qua sự vật đang hiện hữu để mặc ký ức giội về "

   " ...Bác nhớ nhất ngày tết.  Mẹ mở hàng từ sáng sớm.  Đám trẻ con mặc quần áo mới xanh, đỏ  theo[  sau ] bố mẹ đi chúc tết nội, ngoại trong tiếng pháo inh tai.   Từ mồng 2 tết, bác cùng đám bạn hẹn nhau từ sáng sớm để sang các làng bên xem hội lang.   Nhớ nhất là hội làng Mọc, đi  bộ dọc theo bờ sông Tô Lịch đến cả dăm cấy [ số ] mà không thấy mệt, chỉ thấy bao niềm vui.  Điều kỳ lạ là những điều ấy không trôi tuột đi mà cứ bám chặt lấy bác ..'

   Có một niềm vui  trong ký ức đan xen.   Kể về căn nhà ở phố Đoàn như Hài, nơi người con trai út đang ở - nhà văn khoe trong nụ cười móm mém :

     ' Bác mua bằng tiền nhuận bút của truyện' Vợ chồng A Phủ'  đấy. Giờ không thể nhớ được nhuận bút lúc đó được bao nhiêu đồng, nhưng, rõ ràng [ đồng tiền ] rất [ có] giá.  Ai bảo nhà văn ngày xưa nghèo nào ?  Viết xong một truyện, mua được cả  [ một] cái nhà.   Trong khi thời nay, khéo khi nhà văn viết cả 100 truyện cũng chẳng mua nổi 100m2  đất Hànội [ bây giờ] ?!

     Dịu dàng đến bên chồng, bà Cúc, vợ ông, nhắc khéo:   ' Ông uống thuốc nhé !'  Hướng  ánh nhìn  ấm áp, nhà văn lại nói khẽ: ' Vậy nhé, hôm nay bác mệt rồi !'

   Đây là một câu nói rất đỗi  quen thuộc, khi nhà văn chủ động dừng câu chuyện trong 1 buổi sáng tôi đền thăm ông.   Nét mệt hiện lên khuôn mặt, nhưng ông vẫn đứng dậy tiễn khách vẫn cười để dáp lại câu chào.  Và bình hoa cúc trên bàn - trong phòng khách nơi ông ngồi - luôn thắm !

  đức triết

(  trích tuổi trẻ chủ nhật 14-7-2013  phát hành tại tp HCM. ( trang :  17 - gồm 1 ảnh 10 x 10 cm,   chân dung ảnh  Tô Hoài + lời người viết bài:  
        ' Tôi xin phép được chụp hình.  Nhưng ông khẽ lắc đầu và gợi ý' Lúc này sao hợp ? sao cháu không đăng những tấm hình bác đi dự hội nghị hồi cuối năm ngoái ấy? Vừa' đẹp trai ' , ' vừa tươi trẻ'  - nhà văn nháy mắt, cười.  Trong ảnh: 93 ( âm lịch) nhà văn Tô Hoài vẫn chống gậy đi dự lễ kỷ niệm  Dế mèn phiêu lưu ký  kỳ 70 tuổi ( ngày 20-11-2012 ) với  nụ cười trên môi -
       ẢNH :  ĐỨC TRIẾT