t.t.kh- nàng là ai? thế nhật [thế phong] - 8

t.t.kh - nàng là ai ? / thế nhật [thế phong]
nxb văn hóa -thông tin  tái bản,  2001.


                                 8  nói thêm về ttkh,
                                     vậy ttkh là ai ? 
                                                             bài viết : thanh châu


     Năm 1989, nhà xuất bản  Khoa học-xã hội có in mấy truyện ngắn của tôi [ cùng một số truyện ngắn của Nguyễn Tuân, Thanh Tịnh v.v..., thời  kỳ 1945].  Bởi, thấy còn nhiều người muốn hiểu rõ hơn về TTKH, tôi đã đưa in  lại truyện ngắn Hoa ti-gôn, viết 1937, đ8ang ở tuần báo Tiểu thuyết thứ bảy- truyện ngắn đã gây xúc  cảm cho TTKH, nên sau đó, tòa soạn TTTB đã nhận được mấy bài thơ của TTKH gửi đăng, liền được dư luận bạn đọc đường thời chú ý.  Sự thật, ngày nay truyện ngắn và thơ tình của Xuân Diệu[ tiền chiến], Xuân Quỳnh [ hậu chiến] hay lắm chứ, nhưng tại sao từ 1937 tới nay, vẫn còn [nhiều] người nhắc  đến TTKH. 

    Cuối 1989, một người bà con ở Canada đã gửi thư cho tôi nhờ chép lại mấy bài thơ cũ ấy.  Và cũng vào dịp đó, tôi được nghe một băng ghi giọng ngâm thơ TTKH, của một bà[người] Hà nội, nay là kiều bào ở  Paris.  Mới biết, nỗi bất hạnh của con người, điều ngang ngửa trong chuyện tình đôi lứa, tời nào cũng gây được sự đồng cảm của người đồng loại.  Thời Pháp tạm chiến ở Hà nội, thời Mỹ-ngụy ở Sài gòn, vẫn có báo đăng, nhắc chuyện TTKH. Và từ giải phóng miền Nam tới nay, người đọc các báo Nhân dân, văn nghệ, sách nhà xuất bản Văn học [ thơ Thâm Tâm] vẫn  lại thấy có người tranh cãi về TTKH.

     Vậy TTKH là ai? 

    có phải  là Trần thị Khánh, hay Tào thị Khuê Trần thị Khải, Thái thị Khương ?  Ai mà biết được ?  Cho  nên, cuối bài truyện ngắn  Hoa ti gôn in lại năm 1989, tôi đã phải viết :

' TTK H là ai ? Lúc trước [ 1937], tác giả không cho biết địa chỉ, cũng như không chịu xuất đầu lộ diện  ' TTK cho tới ngày nay, nếu cón sống, TTKH phải là  lớp ' cổ  lai hy' rồi.  Vậy có nên quí trọng sự khiêm tốn của nhà thơ, hẳn co ly do ' ẩn tích' của mình .

      Viết như vậy, đâu có ổn ?  Như thế khác gì người đặt bó hoa lên ngôi mộ vô chủ, rồi ra về.  Nhưng bạn đọc yêu  ai, cho ai, mà có thơ ? Và người yêu TTKH có đích thị là Thâm Tâm, hay Nguyễn Bính, hay là ai nữa ...?
    Năm 1986, anh Tô Hoài [ trong bài viết về' Trần huyền Trân', đăng trên tuần báo Văn nghệ, số 45- tháng 11-1986] cũng lại nhắc "

     ' Câu chuyện tình u uẩn mà nhiều báo một thời bàn tán sôi nổi, nào' Hai sắc hoa ti-gôn', nào TTKH, nào Thâm Tâm và Khánh hay là  ai ?  Những éo le mơ hồ, các anh Thanh Châu, Thâm tâm, Trần huyền Trân, Nguyễn Bính -  những đồng  tác giả ấy - hôm nay cũng còn có bạn có thể kể lại rành rõ được, hay là, cứ để mờ ảo mãi như thế ...?'

     Hôm nay, nhân tìm lại những tư liệu còn giữ được, tôi muốn kết thúc cái chuyện cũ cang' mờ mịt' này, bắng cách công bố thêm một điều lạ, là ' thủ phạm của sự ' nhiễu' này, khiến thiên hạ càng đoán phỏng, đoán mò- chỉ tại Nguyễn Bính đã đăng một bài thơ [ đề tặng TTKH, bài' Cô gái vườn Thanh' , in năm 1940.  Đọc lại bài này, người ta thấy Nguyễn Bính có đến ' Vườn Thanh ', trọ nhà một ông già- ông này kể cho nghe chuyện một thiếu phụ cũng 'đêm đêm  bên cạnh chồng già/ bên cạnh bóng người xưa xa hiện về ...'. Và rồi, Nguyễn Bính tự hỏi :

                                   ' ... Bao nhiêu oan khổ vì tình
                                         Cớ sao giống hệt chuyện mình gặp xưa ?
                                         Phải chăng, mình có nên ngờ
                                         Rằng người năm ngoái bây giờ là đây ?'

    Một người thơ đa tình như Nguyễn Bính' Chuyện xưa hồ lãng quên rồi / Bỗng đâu xem được thơ người vườn Thanh'..[ tức TTKH], bèn, ra thơ đề tặng TTKH[ Cô gái vườn Thanh], người mà Nguyễn Bính chưa hề biết mặt.   Bởi vậy, có người đã khẳng định - sau khi đọc bài thơ của Nguyễn Bính, rằng;' Chính ông Bính là người yêu TTKH rồi, làm thơ [thì] người ta tế nhị, nói chuyện nọ ra chuyện kia - như ti sĩ Ác- ve [ Arvers] đã kín đáo trong thơ của ông ta vậy'.

     Người thứ 2 , làm cho mọi người gần hơn thỏa mãn, chính là Thâm Tâm, khi có bài
' Màu máu ti-gôn' [ gửi TTKH], tác giả bài thơ ' Hai sắc hoa ti-gôn' :

                                 ' Người ta trả lại cánh hoa tàn 
                                  Thôi thế duyên tình cũng dở dang 
                                   Màu máu ti-gôn đà biến sắc 
                                   Tim người yêu cũ phủ màu tang

                                   K... hỡi, người yêu của tôi ơi! 
                                   Nào ngờ em giết chết một đời 
                                   Dưới mồ đau khổ anh ghi nhớ
                                   Hình ảnh em hoài, mãi thế thôi !  

                                   Quên làm sao được thuở ban đầu 
                                   Một cánh ti-gôn đã khắc sâu 
                                   Một cánh hoa xưa màu hy vọng 
                                   Nay còn dư ảnh trái tim đau

                                  Anh biết làm sao được hỡi trời
                                  Dứt tình bao nỡ, nhớ không thôi 
                                  Thôi em hãy giữ cành hoa úa
                                  Kỷ niệm ngàn năm một cuộc đời...

    Theo tôi,  đây là' một bài thơ dở nhất ', không xứng với Thâm Tâm, mạc dù, tác giả nói rõ  ' K.. hỡi, người yêu của tôi..' Đến nay, tôi không hiểu bài thơ này in ở đâu? lấy ở đâu ra- sau này, lại do Mã giang Lân tuyển in vào tập' Thơ Thâm Tâm' [ nxb Văn học, 1988, không  đề năm, tháng],  Liền sau bài ' Màu máu ti-gôn' này, nói là của Thâm Tâm ' tặng TTKH', lại thêm bài ' Các anh' như sau[ cũng ở tâp' Thơ Thâm Tâm' nói trên].

                               Các anh hãy uống thực say 
                               Cho tôi những cốc rượu đầy rồi im 
                               Giờ hình như quá nửa đêm
                               Lòng đau đem lại cái tin cuối mùa
                               Hơi đàn buồn như trời mưa 
                               Các anh tắt nốt âm thừa đi thôi
                               Giờ hình như ở ngoài trời
                               Tiếng xe đã nghiến, đã rời rã đi
                               Tâm tình lạnh nhạt đâu nghe 
                               Tiếng mùa lá chết đã xê dịch nhiều
                               Những loài hoa máu đã gieo nốt đời
                                Bao nhiêu nghệ sĩ nổi trôi 
                                Sá chi cái đẹp dưới trời mong manh
                                Sá chi những chuyện tâm tình
                                Lòng đau đem chứa trong bình rượu cay ...
                                     [ BÀI NÀY GHI 1949]

    Cũng may, với sự nghi ngờ:' có thể 2 bài thơ trên  là thơ dỏm] lời  thơ tho vụng, không chắc của Thâm Tâm ' - tôi đã tìm đến ông Phạm quang Hòa, nghe nói, trước kia, ông có làm thơ, và quen biết với Thâm Tâm, còn giữ được nhiều thơ cũ.  Ông Phạm quang Hòa đã chép cho tôi một bài, giống như bài' Các anh' nói trên.  Nhưng, theo ông Phạm quang Hòa, thì đây là bài thơ Thâm Tâm trả lời TTKH, sau khi có bài 'cuối  Bài thơ cuối  cùng' của TTKH đăng báo Tiểu thuyết thứ bảy.

    Bây giờ xem  lại, thì bài này dài gấp mấy lần bài' Các anh'.  Chỉ đúng  có 8 cầu đầu là   của bài' Các anh' , tiếp theo còn 47 câu thì bỏ, để lại bắt đầu vào đoạn cuối của bài' các anh' với 7 câu kết .[ như trong bài' Các anh'].
   Vậy thì, Mã giang Lân lấy ở đâu ra bài' các anh'  đã in ở sách ' Thơ thâm tâm'[ nxb văn học, 1988] với vỏn vẹn có 16 câu ? Nếu trích ở đâu, sao không nói rõ ?
   Về ông Phạm quang Hòa, ta có thể tin ông cũng là bạn thân của thâm tâm, nên mới có bài ' Bài thơ trả lời TTKH của Thâm Tâm  mà ông giữ được đến nay.  Nhưng, sao đọc những câu, như :

                              ... Tiếng xe mở lối vu quy
                                    Hay là tiếng cắt nàng chia cuộc đời
                                    Miệng chồng Khánh gắn trên môi
                                    Hình anh, mắt Khánh sáng ngời  còn ghi
                                    KHÁNH ơi, còn hỏi gì anh ?
                                    Xưa tình đã lỡ nay tình còn nguyên ...'

    Rõ ràng lời thơ không xứng  với mối tình tha thiết và cay đắng của một thiếu phụ như TTKH đã  giữ hẹn xưa :

                                    Cố quên đi nhé, câm mà nín
                                    Đừng thở than bằng những giọng thơ ...'

    Tình cảnh một người có chồng, không quên được người cũ, muốn giữ kín chuyện riêng, lúc nào cũng :

                                ... Tôi run sợ viết, lặng im nghe
                                      Tiếng lá thu khô xiết mặt hè
                                      (...........................)
                                     Tôi run sợ viết bởi rồi đây
                                      Nếu không im được thì tôi chết ...'

      Trong khi đó, ' người đàn ông của mình' cứ bô bô réo tên mình lên trong thơ, hết K... ơi, lại Khánh ơi !, đến nỗi TTKH phải kêu lên :

                                   ... Là giết đời nhau đấy biết không?
                                   ... Dưới giàn hoa máu tiếng mưa rưng
                                   ... Giận anh em viết dòng dư lệ
                                         Là chút dư hương điệu cuối cùng  ...'

      đã thế, lại còn ' bài thơ đan áo' [1938], ai  đã đem bài thơ này của TTKH đ8ang lên báo Phụ  nữ thời đàm [phố Hội vũ?]. Bài thơ như TTKH đã nói rõ:

\                                ... Chỉ có ba người được đọc riêng
                                       Bài thơ đan áo của chồng em
                                       Bài thơ đan áo nay rao bán
                                       Cho khắp người đời thóc mách xem ...'

        với mục đích  gì, ' người yêu của TTKH' lại đăng lên bài' Bài thơ đan áo' để đến nỗi TTKH phải' nặng lời' :

                                    ... Từ nay anh hãy bán thơ anh
                                          Còn để yên tôi  với một mình
                                          Những cánh hoa lòng, hừ đã ghét
                                          Thì đem mà đổi lấy hư vinh ...'

       Một  nghiêm túc như Thâm Tâm , mà anh em văn nghệ thời trước từng quen biết có thể  có cử chỉ  và lời thơ dễ dãi, vô ý thức như vậy không ?  Đó là sự đáng ngờ.  Vì vậy,  ngày Trần huyền Trân còn chưa lâm bệnh nặng, tôi, đã 2 lần gặng hỏi anh về  mối tình của Thâm Tâm và TTKH  có thực hay không ? Và, Trần huyền Trân, người bạn nối khố của Thâm Tâm đã khẳng định là không từng nghe Thâm Tâm nói đến .  Vậy, người yêu đích thực của Thâm Tâm là ai ?  Có phải TTKH, như lâu nay nhiều người nghe nói ? K... và TTKH là 1 hay 2 ?


     Có người nào ; vào thời  thơ TTKH nổi lên như thế, có nhiều anh tự nhận   là người yêu của họ, nên, Thâm Tâm đã phải kêu cái tên Khánh lên  thật to, để mọi kẻ có ý đồ xấu phải im tiếng, và hiểu rằng hoa kia đã có chúa xuân.  Như vậy, lại càng không đúng tư cách  Thâm Tâm.  Anh Vũ Cao là người  sống gẩn gũi nhất với Thâm tâm,  cùng làm báo 'Vệ quốc quân '[ sau là Quân đội nhân dân]  trong kháng chiến chống Pháp, đã nói 
với tôi  .  'Thâm Tâm tính tình kín đáo, nghiêm tức; đến nỗi chính vợ mình rất  nể sợ.  Phong cách làm việc của anh đúng mực đến nỗi anh em tòa soạn phải noi gương học tập Thâm Tâm.  Cho nên, một số bạn thơ văn, đích thực là bạn của Thâm Tâm thường nói :' 

    ' Thâm Tâm qua đời lâu rồi, mà TTKH, nếu còn sống cũng đã già lão quá rồi.  nên để họ yên nghỉ với giá trị không thể chối cãi một thời của họ.'

     danh nhân chết đi bao giờ chả để lại cho người sau vô số huyền thoại, cái đúng, cái sai, cái dỏm.  Đó là vinh dự cho danh nhân, không phải vinh dự cho người muốn gắn tên tuổi mình vào hào quang của đã khuất.  Vũ Cao và Trần Cư cùng làm báo quân đội với Thâm Tâm, cho biết : ngay bài thơ Tống biệt hành, anh em  đến, Thâm Tâm rất cảm động, nhưng, vốn là người khiêm tốn, anh không thích kể đi, kể lại coi đó là tuyệt đỉnh của mình.  Tiếc rằng anh đi sớm quá, giữa lúc anh em còn muốn có những bài thơ mới, khác với hơi thơ cũ.

    Thời Mỹ- Ngụy, ông Vũ Bằng [ vào quãng  cuối , tuần báo Tiểu thuyết thứ bảy] di cư vào Sài gòn  có dựng đứng câu chuyện' Quang Dũng là con trai cụ Tản Đà'- và, nói về , họ Vũ cũng ghép tên thi sĩ J. Leiba vào, làm mọi người chả hiểu ra sao ?   Những ai đã từng làm báo với họ Vũ, cũng đều thuộc ' ngón' làm ăn này của Vũ[Bằng].  J. Leiba[ tức Lê văn Bái] có thời gian ngắn làm báo Ích [ của nxb Tân dân], sau đó, thi đỗ, làm quan phán tòa sứ Sơn tây, rồi mất vào 1941.   J. Leiba là lớp trước Thâm Tâm, không quen biết gì nhau.  Đây chỉ là cach làm báo phao tin giật gân cho chạy báo.

    Cũng cùng một loại phao tin thất thiệt đó,  tôi còn nghe một chuyện tức cười nữa, là có người khẳng định người yêu của Thâm Tâm , chính là cô em gái cùng cha khác mẹ với nhà thơ  Tế Hanh ?!  Sự đồn đại chung quanh một tên tuổi đi vào lịch sử văn học, quả là phóng phú !

    gần đây, trên một vài tờ báo, ta đọc hàng ngày, đều có những thông tin vô bằng cớ như trên.  Những chuyện nghe lỏm rồi thêu dệt thêm tùy hứng.  Như giai thoại về Nguyễn Tuân, về Vũ trọng Phụng, về Quang Dũng, về [ họa sĩ] Nguyễn gia Trí, và Thanh Tịnh v.v...

    Buồn thay, lớp nguồi 1930-1945 trong văn học, đã theo nhau đi gần hết.  Còn sót al5i có Lưu trọng Lư, Bùi hiển, Tô Hoài...' Nửa đêm sực tỉnh', anh[ Lưu trọng] Lư còn nhớ nhiều không, với sức nhớ của người trên 70 tuổi ?

    Viết đến đây,  tôi muốn cung cấp để bạn đọc biết thêm ít chit iết về TTKH, trước khi chấm dứt cuối cùng:

   '... hồi 1937, tôi có nhận được một thư trả lời tòa soạn Tiểu thuyết thứ bảy.. của  TTKH. Tôi nhớ đại ý, người làm thơ không muốn cho địa chỉ - để chúng tôi gửi báo biếu, với lý do cuộc đời của mình ' chả ra sao'.   Bức thư đó, cũng như thư của bạn đọc hàng ngày gửi đến bao, ai giữ làm gì ?  Hơn nữa, hồi đó tôi còn trẻ, nên không mấy quan tâm đến chuyện các bà' phụ nữ làm thơ '.  nếu tôi là người mê thơ, mê người làm thơ như bây giờ, có lẽ, bức thư kia còn lại đến ngày nay, cũng thành có giá !!! '
      Còn chuyện nữa xin kể  nốt :

  ...hồi làm báo  Tiểu thuyết thứ bảy ở Hà nội, vì gia đình tôi ở thị xã Thanh hóa, nên thời thường vẫn đi về, cũng như Nguyễn Tuân và Hồ Dzếnh có gia đình ở thị xã này.
      Một hôm, tôi không có mặt ở nhà, thấy em tôi bảo' .. có một người con gái đến chơi,  không chịu nói tên, chỉ để lại 1 bó hoa ti-gôn , rối cáo lui.  Từ đó, không  lần  nào trở lại ?'

    Ai nhỉ ? Tuổi tôi lúc đó cũng có đôi, ba bạn gái; nhưng, thời gian này, báo đã đăng mấy bài của TTKH rồi, vậy đó, là người đã đọc truyện Hoa ti-gôn của tôi, hay, đã yêu thơ TTKH mà tìm đến ?
  
    ...Ở lại vườn Thanh có một mình ? ... Có thể,  người này vốn  là dận thị xã  này 
chăng ?  Sao tôi không biết, không từng gặp ?  lại nữa, nếu như có thực tên người yêu của Thâm Tâm là Khánh, Trần thị Khánh, thì bài  thơ Các anh đã gọi toẹt ra rồi.  Chỉ có tôi đến hôm nay là còn chưa rõ.  bạn đọc chú ý đến bài thơ TTKH và Thâm Tâm, người nao chả nói được, căn cứ  theo lời kêu gọi trong thơ : Khánh ơi ! Còn hỏi gì anh ? Khánh ơi, còn đợi gì anh ?...  Chả là thầy bói cũng nói trúng tên: người ấy , TTKH[ tức là Khánh].

    Năm tháng đã ' cuốn theo chiều gió'  bao chuyện vui buồn.  cái gì còn lại vẫn là  tài năng, đức hạnh.  Ngày nay còn có người nhắc đến TTKH la do sức sống của thơ.  Có người thích thú tìm thấy [ chữ thu trong 2 bài thơ đầu: mùa thu tâm sự đầy khắc khoải]. Có người điểm thấy 3 chữ nghiêm trong thơ TTKH mà đoán rằng : Nghiêm là tên chồng, hay là họ người chồng luống tuổi trong thơ TTKH.  lại có người nhấn mạnh mấy chữ, lúc thì tôi, lúc thì em trong thơ TTKH[ vừa giận vừa thương của một tấm lòng tha thứ, khi thấy người yêu làm vỡ lở tình duyên cũ].

    Riêng tôi, đọc lại thơ TTKH, tôi ngạc nhiên thấy phong cách thơ bà này khác xa thơ của 3 ông bạn Thâm  Tâm, Nguyễn Bính, Trần huyền Trân cùng thời.  Thơ TTKH không có những chữ : ly khách , cửa ải xa, xóm thanh bình, trường thanh, quan san, trường đình, thét roi, cô phụ, đoạn trường ,..[ Thâm Tâm ]- hay :  rau tần, ngõ trúc, tương tư, giang hồ, nhân thế, biển dâu, khóm trúc, tương tự, giang hồ, nhân thế, biển dậu, khóm trúc, phóng ba, hoa đèn, giọt đồng, lưu biệt, thiên thu, tịch liêu  v.v.... [ Trần huyền Trân]- hoặc :  vương tơ, lão bộc, vật đổi sao dời, quay tơ, guồng tơ, hận tình, buồng the v.v... [ Nguyễn Bính].   Thớ TTKH kể chuyện mình một cách giản dị , không sáo ngữ, lúc thì thanh minh: ' /  Ba năm ví biết anh còn  / em đã câm lời có nói đâu, lúc lại  trách người mang cánh ti-gôn ấy / mà viết tình em được ích gì, rồi lại tự than : Buồn quá hôm nay xem tiểu thuyết / thấy ai cũng ví cánh hoa xưa  ... Sực nhớ việc mình đi lấy chồng đã  3 năm, lai hối :' Nếu biết rằng tôi đã có chồng / Trời ơi  người ấy có buồn không ?'..

   Thơ TTKH không cố tìm chữ lạ, không làm dáng, nên dễ đi vào lòng người, nhất là, lòng bạn gái cùng cảnh ngộ.   Luyến tiếc thời ngây thơ con gái, lắng tiếng nghe lá thư rơi mặt hè, tưởng như bước chân người yêu trở lại, càng lo sơ.  Tả cái giận, nói được nỗi lòng yếu đuối của mình đối với người yêu mà mình không  dứt được... thật chân thành.

    Từ 1937 đến 1938, để  lại 3 bài thơ  chuyên tả tâm sự mình mà người đọc không chán.  Đó  là  đặc điểm của thơ TTKH.

     TTKH là ai ?

      Có lẽ chúng ta chẳng cần biết rõ đó là  ai ?  Một người phụ nữ vào thơi đó làm thơ, đã theo kịp trào lưu thơ mới, là điều đáng trọng.  Tôi không tin rằng ai đó đã tìm ra bà - nếu bà còn - đã đáng [tuổi] bậc bà, không thể được bà sẵn lòng tiếp đón.  Một người đã cố tình quên đi, đào sâu chôn chặt mối tình đau xót, bất hạnh nhất của mình [ mà đã có những bài thơ như thế, chỉ bộc lộ một lần rồi dập tắt], hẳn không giống kẻ kém tài , kém đức, chỉ mong có nổi một bài thơ tình được đăng lên báo, vì danh hay vì lợi.

    Với sự trân trọng một tài năng, một tâm hồn phụ nữ hiếm hoi trong quá khứ, chúng tôi viêt bài  này và đề nghị cho in lại 3 bài thơ độc nhất của bà[ TTKH] để chúng ta cùng thưởng thức. 
   []

                                                                                                              (  còn tiếp)

MÙA THU 1990
thanh châu

 ( trích  THÂM TÂM- TTKH  / HOÀI VIỆT
   Nxb Hội nhà văn, Hà nội, 1991)

 [ Sđd: tr . 82 - 91 ]