lưu dân thi thoại :cao mỵ nhân / diên nghị + song nhị - 1

lưu dân thi thoại -  diên nghị + song nhị
nxb cội nguồn  ,  san jose,  2003

                                                         lưu dân thi thoại
                                                                bút luận 25 năm thơ hải ngoại
                                                            diên nghị + song nhị

       Lời dẫn,

Lưu dân thi thoại - bút luận 25 năm thơ hải ngoại - của 2 tác giả Diên Nghị + Song Nhị.   Diên Nghị [ 1933 -      ] một thi sĩ  thành danh,  rất quen biết với giới văn chương thi ca miền Nam trước 1975 .   Còn, Song Nhị có mặt trên văn đàn hải ngoại sau 30 - 4 -75,   sáng lập cơ sở xuất bản Cội nguồn ở San Jose. 

 ' Một ' Lý lịch dọc ngang của Thảo ', một  'Lưu dân thi thoại.'.. [Cội nguồn xuất bản],  những  tác phẩm văn chương rất đáng đọc -  và -  đã đôi lần, tôi  posting  dăm ba bài thơ,  một, hai  bút ký /  Võ Ý , trên web Thằng phải gió .  

      và lần này là Lưu dân thi thoại   : 
  
     '   ...khuynh hướng đa dạng,  lục bát , thơ mới,   cổ phong, ngũ ngôn, tứ tuyệt trường thiên vẫn chiếm ưu thế... một số  sáng tác theo thể loại tự do, phá thể, có vần điệu, có nhạc tính, theo ' kiểu mẫu' Màu tím hoa sim / Hữu Loan, Bên kia sông Đuống / Hoàng Cầm [ HN]. Giấc ngủ chân đẻo / Duy Năng [SG] ....[ tr. 9] ' tuyển tập [Lưu dân thi thoại]  quy tụ 48 tác giả, gồm 12 nữ, 36 nam, hiện sinh sống ở hải ngoại - trong đó - 18 tác giả làm thơ từ trước 1975, số còn  lại, làm thơ sau khi định cư...' ( tr. 12) 
------
*     - có đôi lời  gửi tới  2 tác giả  :  ' xin  được phép trích đăng . Đa tạ '
      -  sách  dày 579 trang, khổ 13 x 21 - Copyright  by COI NGUON Publishing House - Printed in  the USA  - 
       ( ISBN 0-9712626- 6-7)
        
    đinh bạch dân
    SAIGON, FEB. 1, 2014

                                                 cao mỵ nhân
                                            bài viết:   diên nghị + song nhị

    Nhà thơ nữ này là một trong những người làm thơ từ dưới mái học đường. Ở tuổi 16 mơ mộng, cảm xúc tràn đầy, cô nữ sinh gửi gấm tâm tư vào những dòng thơ  trong sáng, chân phương.  Thuở đó, Cao Mỵ Nhân chưa xuất bản, đã được tác gỉa Thế Phong nhắc đến từng giai thoại trong' Nhà văn, tác phẩm & cuộc đởi', ấn hành tại Sài Gòn đầu thập niên 1960.   Nguồn thơ Cao [Mỵ Nhân] dào dạt , kín đáo mà thâm thúy, trân trọng tình yêu,. nhưng, khinh bạc tình đời.

    Giữa nhiễu loạn chiến chinh lửa khói, bà đã có một chọn lựa,  sánh vai nam nhi háo hức lên đường  , dân thân nhập cuộc.  Tốt nghiệp khóa  Cán sự xã hội quân đội, bà phục vụ tại các bộ tham mưu cấp Quân đoàn, với chức vụ  trưởng phòng Xã hội trong khối Chiến tranh chính trị, từ 1962 đến ngay miền Nam gãy súng.

    Thơ là nghiệp dĩ đối với bà.  Trong suốt đời thơ, thủy chung với thơ, thơ được  khắc họa theo trình tự sáng tạo:

                                             Xưa mới mười hai đã vẽ bùa
                                             Làm thơ ngang tựa bước chân cua
                                             Thế rồi cắt tóc thề đi lính
                                             Sau lại dùng cơm lại ở chùa 
                                               THƠ  CAO MỴ NHÂN

    lập ý trong thơ, mỗi bài một vẻ,  khi [thì]  cười cợt, chua chát , trêu ngươi, khi sâu lắng, phiền muộn - góc cạnh nào cũng tỏa lan âm sắc nghệ thuật [trong] * ngôn từ. Chỉ với hai câu 6, 8 dung dị, nhẹ nhàng, đủ gợi dấu ấn khúc quanh tình yêu đã lỡ ...
----
*  [...]  tạm lược, hoặc, chữ của  người biên tập. [BT] 

                                           Kể từ người bỏ cuộc chơi
                                           Tôi thôi đứng giữa chợ đời cười duyên 
                                                                                    THƠ   CAO MỴ NHÂN

    Tình yêu và tương lai luôn là mối hoài nghi ám ảnh - cuộc tình đã khởi hành - đang trên  dặm đường đi tới đầy hoa thơm cỏ lạ, gió hát, chim ca, không gian hiện hữu, mà người trong cuộc vẫn mơ màng, với ảo ảnh từ phía trước :

                                            Em bước vào tương lai
                                            Anh thoáng qua vô thức
                                            Không sao vẽ đúng được
                                            Hình ảnh của ngày mai  
                                                                               THƠ  CAO MỴ NHÂN

    Tình yêu ấp ủ nhiều nỗi buồn không tên gọi, ít được niềm vui.  Tình trong thơ CMN hòa nhập nhuần nhị với cảnh.  Cảnh cũng là tình, cảnh nói thay tình, trong thái độ nơi chốn, thời khắc :

                                            Từ đi, đường trải sắc vàng
                                            Giờ về đổi biếc sương càng trắng hoa
                                            Từ đi sóng dội phong ba
                                            Giờ về nước cạn, phù sa trắng hồn  
                                                  BIỂN XƯA /  THƠ   CAO MỴ NHÂN

    Cùng cảnh ngộ sau ngày tàn binh lửa, CMN câm nín chịu  đựng, đợi chờ vận hội mới, với niềm tin:

                                           Muôn thống khổ bao quanh câm nín
                                          Thoáng nhủ lòng năm tháng hãy trung kiên 
                                              THƠ    CAO MỴ NHÂN

   Dấu tích quá khứ còn nguyên vẹn, ý nghĩa thắng cuộc chừng như phai dần năm tháng, lòng thơ mỗi lần chạm mặt cảnh cũ,  nơi xưa ,   vương vấn,  bồi hồi :

                                        Thắng bại khen chê đã nhạt dần
                                        Nhưng em nào tránh được phân vân
                                        Mỗi lần ngang cửa quân trường cũ
                                        Nhịp bước quân hành vướng mãi chân
                                            THƠ  CAO MỴ NHÂN

    [...]   Bỗng, một lần, thơ hướng tới cứu cánh tâm linh.  Ý thức tìm về cõi khác, hoàn toàn xa lạ với cõi tạm đời kiếp làm người. Ánh sáng từ bi của nhà Phật soi rọi  sâu thẳm kinh hồn [vào hồn] người bi lụy, khốn khó :

                                         Mười năm chiêm ngẫm điều chi
                                         Trăng xưa toả ánh từ bi yên lành
                                         Nghĩ rằng cõi tạm mong manh
                                         Chẳng nên hoài vọng u tình viển vông 
                                                                        THƠ  CAO MỴ NHÂN

   tận tình khai triển triết lý nhà Phật, giữa thực và ảo, âm và dương, liên kết, tương quan bản thể và bản ngã, CMN khắc chạm 4 [câu] thơ, tràn đầy ý nghĩa, giải  toa tư tưởng minh bạch sắc, không :

                                         Cứ nói rằng không có, có không
                                         Có không, không có, có rồi không
                                         Thì thà không hẳn, đừng nên có
                                         Bởi có hay không, cũng sẽ không  
                                                                          THƠ   CAO MỴ NHÂN

     Phật cũng thường răn dạy, đề cập chính ngữ - thiếu chính ngữ sẽ thành lộng ngôn. ngoa ngôn - tạo ra khẩu nghiệp - Cao Mỵ Nhân minh chứng rõ thêm : bằng cách sử dụng hoán dụ, qua lời thơ :

                                        But kia sao lại gọi là dâm
                                       Thật khó cho ngôn ngữ lỡ lầm
                                        Hay tại người ta mà hạnh gỉa
                                        Hoặc vì trí mạo hoá lời câm 
                                                                             THƠ   CAO MỴ NHÂN

     Chủ đề thơ Mỵ phong phú, đa diện, chân dung thơ đậm sắc màu.  Ngọn từ thơ u hoài mà không bi thiết.  Hồn thi nhân lãng đãng thực mộng hòa nhập dòng chảy thời gian, qua trào dâng cảm xúc sáng tạo.  Phong cách thơ nhất  quán, trải qua hơn 4 thập niên . Từ
 ' Hoa sao, [1959], Thơ Mỵ [1961]  đến hải ngoại tiếp tục ấn hành Thơ Mỵ II, Áo màu xanh, Lãng đãng vào thu, Đưa người tình đi tu  ... và 1 tập truyện Chốn bụi hồng [1994]. 

   Cao Mỵ Nhân  hiện đang miệt mài với chữ nghĩa, với văn, bởi, như đã nói,

                                   ' thơ với người là một nghiệp dĩ '.    

    diên nghị + song nhị

-------   trích nguyên tác thơ cao mỵ nhân

                                                            1. ANH

                                             Em bước vào quá khứ
                                             thấy anh đứng xa vời 
                                             giơ tay chào nỗi nhớ
                                            vội vàng đi, nụ cười
             
                                            em bước vào hiện tại
                                            sương khói mờ chân dung
                                            anh lặng thinh ái ngại 
                                            em quay lưng, ngập ngừng

                                           em bước vào tưng lai 
                                           anh thoáng qua vô thức 
                                           không sao vẽ đúng được
                                           hình ảnh của ngày mai.


                                               2. ĐÀN BÀ & TỔ QUỐC

                                          Thôi em, xứ sở hao mòn 
                                           Nhớ thương lịch sử vàng son thủa nào
                                          Cát lầm tuổi chất lên cao
                                          Anh tìm trong đó hàng bao năm trời 
                                          Một khung kỷ niệm ấu thời 
                                          Khi non sông với cuộc đời bình an
                                          Thôi em,  xứ sở điêu tàn 
                                          Đừng ôm mặt khóc cho buồn bã nhau
                                          Đàn bà, Tổ quốc, mai sau
                                          Làm anh ngần ngại trăm câu trả lời .


                                         3. THƯỞNG TRÀ HOÀNG LIÊN Ở QUÊ NGƯỜI

                                         Trà ngon pha sẵn một bình 
                                         Người chưa đối xử thật tình với nhau
                                         Cũng đành, sai sót trước sau 
                                         Chỉ là muốn giữ tròn câu thề nguyền.

                                         Hương trà ngát nụ hoàng liên
                                         Lan trên tay ngọc, hoa tiên nhạt dần
                                         Bài thơ nào của cố nhân 
                                         Lời còn âm hưởng mùa xuân xa vời

                                         Ô kìa, trà đã nguội rồi 
                                         Hình như ai đặt trên môi chút buồn
                                         Vẫn là sầu muộn nước non
                                         Nên tâm tư mới héo hon, tủi phiền

                                         Xin mời nhấp thử hoàng liên 
                                         Xem quan san có nối liền hay không
                                         Bởi chưa đối xử thật lòng
                                         Nửa đời mới phải long đong quê ngườI.

                                         cao mỵ nhân
                                          LAWNDALE 12- 1997

                                                                                                                                                              ( KỲ SAU :  HUỆ THU)

----
 CHÚ THÍCH :    chỉ trích đăng 3 / 9 bài. [BT]

                               

một bài thơ tết - thế phong viết vào 1959 ở saigon / thơ thế phong

nếu anh có em  là vợ - thế phong
nxb văn học tái bản , hà nội 1996


                                   phục hồi quyền chức là mình
                                                     thơ thế phong

                                                            gửi anh NGUYỄN ĐỨC QUỲNH  
                                                                                                   [1909 - 6/1974]

                             Anh ăn tết bằng thơ em   
                             như loài người ăn tết 
                             anh đọc lại thơ em 
                             như lòi người đọc gia phả 
                             vì còn em anh còn muốn có mùa xuân 
                             cũng như đời anh chọn nhà 
                             là ngoài phố
                             trưa nắng bỏng
                             làm sao anh phải nung lò 
                             vì anh không còn là con lợn đang tơ 
                             làm lòng sạch rồi quay đỏ 
                             nhà anh trọ , ở phố lý thái tổ
                             mùa mưa lòng nhà như lòng sông  
                             như ngày xưa còn bé 
                             anh gập thuyền thả sông 
                             anh muốn thuê kiến trúc sư 
                             chỉ để đo diện tích 
                             một trăm ba mươi chiếc 
                             cà-vạt màu vàng thắt cổ 
                             giường anh là ván gỗ 
                             rệp màu xanh đậm
                             rập rình lên ngôi bác sĩ 
                             đo và thử máu ban đêm
                             chiếu anh là ván gỗ 
                             lưng anh đánh bóng màu da 
                             qua chiếu trở thành sàn nhảy 
                             còn chăn anh là
                             những quần áo khố tải quấn quanh mình
                             anh không muốn phân vân
                             hay là than khóc 
                             không chọn phận mình 
                             làm nhà văn cũng như nhà thơ  chuyên nghiệp
                             chỉ khi nào đến cuối mùa đông 
                             thiên hạ mua mùa xuân hưởng tết
                             mình mới chợt nhớ rằng 
                             thần mùa xuân đợi cửa

                            Chiều ba mươi 
                            anh vẫn đi ngoài phố 
                            không phải lả đi dạo 
                            anh nói thật với em
                            là chạy nợ 
                            tiền nhà một phần tư gian 
                            chịu tròn mười hai tháng 
                            từ mùa xuân vào Nam
                            năm năm mùa xuân 
                            anh chỉ có chiếc cà-vạt
                            màu vàng thắt họng

                            Chiều ba mươi tết
                            đời anh lớn lên 
                            vẫn là ngoài phố 
                            trong quán cà phê 
                            như giờ gặp em 
                            đi xe ô tô buýt 
                            để rồi anh bắt gặp 
                            anh bỏ dở cuộc suy tư
                            lên xe mô-by-lét mượn 
                            đi chạy tiền tết 
                            nhưng lại dùng ruổi rong
                            thử sức với chiếc ô tô buýt
                            nửa đường anh thất vọng
                            muốn gặp em mà xe hết xăng
                            vẫn chiều ba mươi tết 
                            trọn một năn ròng ngoài công lộ 
                            anh chỉ đủ tiền mua
                            mười chiếc pháo nổ
                            và bao diêm châm ngòi
                            đốt lòng anh như chiếc pháo tung
                            gặp một anh bạn cung cảnh ngộ 
                            anh kể nỗi lòng 
                            biết rằng than vãn là hèn nhát
                            bất mãn là thua cuộc.

                            Mồng một  tết 
                            anh ăn tết bằng thơ em
                            như loài người cầu kinh, ăn bánh 
                            hay là mừng tuổi 
                            dầu trong lòng 
                            chiến trường của dao găm, bom lửa
                            ngoài miệng cười tươi 
                            như bánh pháo toàn hồng chưa đốt 
                            lời chúc tụng thật vuông tròn.

                            trưa mùng một tết 
                            anh đi ngoài phố 
                            anh mua pháo bông
                            pháo bánh pháo đùng, pháo nổ
                            anh đốt tim anh
                            và tiền anh tan như xác pháo 
                            xong rồi, anh chợt nhớ ra
                            bụng mình cồn cào  
                            cơm lao động 
                            chiều ba mươi đóng cửa 
                            chỉ còn nhớ đến người Tàu 
                            mở quán ngày mồng một 
                            xót xa thân phận họ ngày xưa tha phương
                                                    cầu thực 
                            (.................) * 
                            lại, đến một thứ chúng nó 
                            bọn thứ hai : hào hoa lưu manh 
                            trách anh hay than vãn
                            là anh đã hiểu 
                            chúng nó dập tắt nguồn phát khởi 
                            đòi quyền ăn, quyền sống, quyền làm người
                            cuả anh, của em , và tất cả 
                            như ngày xưa anh đi lính
                            uống cà-phê không đường 
                            như nhân sinh quan mại bản 
                            cho rằng hạnh phúc loài người 
                            không phải là tiền tài danh vọng  
                            mà là ở lòng người, tốt, xấu 
                            bất phân ý nghĩa giàu sang
                            chúng đang được hưởng
                            là mồ hôi, nước mắt của mình .

                            Mùng 2 tết 
                            anh ăn hương hoa xuân 
                            bằng thơ em
                            như loài người tưởng niệm 
                            kẻ tiền nhân : ông bà, ông vải 
                            trên bàn thờ,dòng kinh lễ 
                            vì còn em , là còn tất cả 
                            nên anh muốn còn mùng 2 
                            hay mùng 3, mùng 4, mùng 5...

                            Mùng 3 mùa xuân 
                            anh đến hai người bạn 
                            gặp anh chiều 30 tết 
                            đại diện cho giai cấp hào hoa 
                            miệng tuyên bố 
                            lãnh đạo là trí thức
                            cũng bình sản, bình quyền 
                            nhưng ngoài đời giáo lý
                            chúng làm sao có thể học đòi  ?
                            (...............) * 
                            vì chúng buôn bán giáo điều
                            giữ tờ giấy bạc như mả tổ 
                            chiếc bánh chưng của gia sản tồn truyền 
                            và anh là một kẻ chiến đấu phân công
                            chúng cho anh hưởng xuân
                            bằng bánh chưng phong giấy giả
                            lời khen bằng mép môi, giọng lưỡi
                            em biết sao không ?  
                            bụng anh vẫn cồn cào đói 
                            lý trí anh hiểu chúng khác anh
                            vì chúng không còn làm người
                            mặt nạ  đã  đến giờ tống  táng  
                            (................) *

                            Mùng 7 mùa xuân 
                            anh vẫn ăn tết bằng thơ em 
                            và anh không còn chiếc cà-vạt 
                            màu vàng thắt cổ
                            anh ăn tết khai hạ 
                            bằng thơ anh tôi giọt máu.

                            Bởi anh đã thoát
                            không còn là con lợn đang tơ 
                            quay trong lò chủ nghĩa 
                            con gà giò của giáo điều 
                            những kẻ làm bạc giả
                            hăm nhăm mùa xuân
                            lần đầu tiên là mình  
                            anh đốt pháo lệnh
                            để xác định phục hồi quyền chức.
                             []

                      thế phong
 

                                 (Sđd : tr.  73 - 80)

      ----
        *  y nguyên bản in  tái bản vào năm 1996 - không còn  nhớ rõ có phải  tác giả tự ý bỏ?  Tập thơ Nếu anh có em là vợ  , không xin cấp phép,  phụ bạn đặc biệt báo Sinh lực (chủ nhiệm: Võ văn Trưng) xuất bản ở Saigon , vào tháng 11, 1959. 


                                              chiêu niệm 
                           nguyễn đức quỳnh

                                                   Bữa nay,
                                      30 tết Quý Tị , Jan. 30, 2014
                                             Rắn hết nhiệm kỳ, 
                                             trao quyền Ngựa
                                  phi nước kiệu trên đường Giáp ngọ  

                                                     tôi nhớ 
                                           văn sĩ Nguyễn đức Quỳnh
                                     lãnh tụ Hàn Thuyên tiền chiến,
                                                    chủ soái 
                                             Đàm trường viễn kiến
                                               Saigon thập niên 60
                                        
                                                   từ giã cuộc đời
                                        trưa ngày 6 tháng 6 năm 1974,
                                        le sixième jour du sixième mois,              
                                     ngày chấm dứt chiến tranh thế chiến 2 
                                                  phim thật hay
                                                chiếu ở rạp Eden 

                                               bây giờ không còn
                                  hành lang Eden, thuốc tây La Thành,
                                         nhà sách Portail - Xuân Thu,  
                                          cà-phê La Pagode, Givral   
                                     phóng viên báo chí , văn nghệ sĩ      
                                                on boit sans soif
                                            ' un régal sans égal 
                                                   chez Givral' 

                                          
                                               chẳng ai tắm 2 lần 
                                            cùng một dòng sông !
                                                         


                                                    THẾ PHONG 
-                                                Jan.30. 2014 ,30 tết Quí tị

                                         [kỷ niệm lần thứ 48 ngày cưới -
                                                  48 th Anniversary of My Wedding day]

t.t.kh. & và những bài tranh luận : thử sơ kết chuyện t.t.kh... / bài tq - báo văn nghệ tp.hcm.

báo văn nghệ tp, hồ chí minh - 12/ 1994


                                   thử sơ kết  chuyện ; t.t.kh. - nàng là ai?
                                                  bài  : t.q    [báo văn nghệ tp.hcm]


     Hơn 50 năm trước, làng văn, làng thơ nước ta đa tốn biết bao giấy mực để bàn bạc  tranh cãi về chuyện T.T.KH. - là ai ?.  Rốt cuộc câu chuyện bị bỏ lửng nửa vời, bởi, không tìm ra câu giải đáp.  Bẵng đi một thời gian dài vì thời cuộc, vì chiến tranh; người ta quên đi chuyện ấy.  Vừa qua, nhân tác giả Thế Nhật cho xuất bản  cuốn ' TTKH - NÀNG LÀ AI?' ,  thì cuộc góp ý, trao đổi, tranh luận lại càng  bùng lên lần nữa, làm tổn hao bao giấy mực.   Sở dĩ có cuộc tranh luận ấy, vì, những tài liệu mà Thế Nhật tưng ra, không đủ thuyết phục người nghe, nhiều điều đáng nghi ngờ, nhiều bằng chứng không xác thực .

     Trong bài viết này, tôi chỉ xin làm công việc sơ kết  câu chuyện bằng cách tổng hợp những ý kiến phát biểu trên các báo cáo về vấn đề này, cùng, những ý kiến của riêng tôi, còn phần tổng kết sau cùng xin dành cho các nhà nghiên cứu.

                  1- BÀ TRẦN THỊ VÂN CHUNG KHÔNG PHẢI [VÀ KHÔNG THỂ] LÀ T.T.KH. 

   a.) Về văn phong :   Văn phong  của T.T.KH.  và bà Vân Chung khác xa  nhau như một trời một vực.  Ông Phạm Nguyễn Ý Thuyên nhận xét :

   ' Thơ  trữ tình, chân thành mà nghẹn ngào , một mạch đi sâu vào lòng người yêu thơ.   Thơ Vân Nương [tức Vân Chung] nặng, hơi cổ, có phần khuôn sáo, ước lệ, nhất là có khuynh hướng thời sự, không có bài nào rung cảm sâu sắc lòng người.  T.T.KH.  và Vân Nương không có cùng một hơi thơ, một bản sắc thuần nhất của cùng một người, như, trường hợp Xuân Diệu, Huy Cận,  Đinh Hùng, Vũ hoàng Chương. '
     [ báo Văn nghệ tp. HCM số 168- tr. 20].

    Cũng cùng một ý ấy, Lê minh Quân viết :
  ' Nếu bà Vân Chung là TTKH, thì sao, vào năm 1937, sáng tác của bà đã mới mẻ, tài hoa đến thế, mà, những năm gần đây, với cái  bút hiệu [ở] hậu chiến, như Vân Nương , Tam Nương trong nhóm văn nghệ Quỳnh Dao, thơ của bà lại cổ lỗ, nghiệp dư và lu mờ đến thế ...! '
  [ báo Tuổi trẻ Cười, số 130- tr. 16] .
----
 * [...] chữ của BT. 

    Võ đình Tiến [Phan thiết] cũng đồng tình với  2  ý kiến trên đây:
    ' Trong sách, ông Thế Nhật có trích bài của  bà Vân Chung. Xét về văn phong,tính cách, tâm lý, tình cảm của những bài thơ này không thấy gì chút gì của TTKH, qua Hai sắc hoa ti gôn [báo Thanh niên, số 125. tr. 4 ]

     b. )  Ý kiến của những người có liên quan: 

     Bây giờ xin trở lại từ đầu.   Nguồn thông tin gốc và duy nhất mà tác giả Thế Nhật có được, từ bà Đ.T.L. tức Nghiêm Phái -Thư Linh.  Nguồn tin  ấy chính xác tới mức nào thì còn phải xét lại.

    1- Bà Thư Linh : Báo Văn hóa nguyệt san số 9 / 1994 có đăng bài trả lời phỏng vấn bà Thư Linh ,theo đó, thì từ 1939 [lúc bà 15 tuổi] bà biết được những thông tin ban đầu ' qua một người có tên  là Hòa ' rằng , cô không được gặp TTKH, nhưng có đọc thơ và nghe đồn bà ấy đẹp  người, đẹp nết.  Người ta gọi tên bà là CHUNG. Bà lấy một ông tri huyện , đậu cử nhân luật .
   [báo VHNS số 9. tr. 24]

    Thế rồi, bẵng đi gần 40 năm sau, chuyện cũ được hâm lại.  Bà Thư Linh kể:
    '... Một hôm, chị [tức Vân Nương hay Vân Chung] ới thăm tôi.  Trong không khí thân mật, ấm cúng, tôi hỏi:'  Vân Nương là bút hiệu hay tên thật của chị?. Chị cười' - ' Tên mình là CHUNG cơ !' - ' Trời ơi, thế chị là TTKH à ?'-' Sao Linh biết ?' .  Tôi xin kể chuyện xưa ở Hà nội cho chị nghe :'  Chị Vân Nương không nhận mình là TTKH, mà cũng không phủ nhận ...
  ' [báo VHNS, số 9- tr. 24].

    Những chi tiết trong câu chuyện trên đây thật mơ hồ.  bà Thư Linh nghe kể về chuyện TTKH, qua một người cô [ thành viên của gia đình một người bạn của mẹ cha mẹ từ Thanh hóa , về ở nhờ trong nhà bà [Thư Linh] ở Hà nội, chứ không phải cô ruột], mà người cô ấy chỉ nghe đồn về TTKH, chứ không được gặp mặt , thì, thử hỏi nguồn tin ấy có chính xác không ?  Rồi, bà  Vân Nương không nhận mình là TTKH, mà, cũng không phủ nhận.  Thật đáng tiếc cho thái độ mập mờ, không dứt khoát cả bà Vân Nương, chính vì thế mới phát sinh bao nhiêu điều ngộ nhận. [ xin cho tôi được phép nghi ngờ câu tar3 lời, mà, cũng là câu hỏi lại của bà Vân Nương ; Sao Linh biết ?]. Như thế , đâu phải là một căn cứ vững chắc để quả quyết rằng Vân Chung là TTKH ?

   Lê minh Quân viết:
   '.. tất cả cái mà Thế Nhật gọi là sự thật về TTKH đều dự vào lời kể của một nhân chứng có tên là bà Đ.T.L. . Nhưng, lời kể của bà Đ.T.L. có gì  đáng tin hơn lời kể trước đây của các nhân chứng khác, như, Nguyễn Bính, Nguyễn Vỹ , Thâm Tâm ...?' .
   [ báo Tuổi trẻ Cười, số 125, tr. 16]

    Trả lời ông Võ đình Tiến [Phan thiết] cho rằng  những tư liệu mà Thế Nhật sử dụng có thể là
tư liệu giả.  Thế Nhật biện bạch rằng bà Thư Linh hiện sinh sống tại tp. HCM và, bà đang giữ nhiều thư từ, hình ảnh và thơ của bà Vân Chung. [Thế Nhật / báo Thanh niên, số 135- tr.3]

     Lập luận này cũng không đủ sức thuyết phục.  Cứ cho là bà Thư Linh hiện đang giữ nhiều thư từ, hình ảnh và thơ của  bà Vân Chung, nhưng, nếu bà Vân Chung không phải là TTKH, thì, những  tài liệu ấy có giá trị gì ?  Tôi dám chắc, không một thư từ, hình ảnh nào của bà Thư Linh mà lại dám ký là TTKH ?

    2. bà Phạm minh Chi  :  Theo ông Phan Đức [báo Thanh niên], thì, mới đây, ông có gặp bà Phạm minh Chi , là con gái thứ 3 của ông Hà thượng Nhân  (Phạm xuân Ninh)  va bà Trần thị Anh Minh
 ( em gái bà Vân Chung).  Bà Phạm minh Chi gọi bà Vân Chung là bác ( miền Nam gọi là Dì).  Bà Chi
nói : 
  '  Sau khi đọc cuốn TTKH- NÀNG LÀ AI ? , tôi thấy sách viết 'thiếu đứng đắn và sai quá nhiều'.  Đoạn tả  ông Thanh Châu vào [Nam] tìm, xin gặp bác Vân Chung, viết vừa sai sự thật , vừa viết theo lối rẻ tiền, câu người đọc.  Cuộc gặp diễn ra ở nhà bác Vân Chung, sách lại bảo; ở nhà tôi' . Người cô họ tôi dẫn ông Thanh Châu đi gặp bác Vân Chung, sách lại  nói mẹ tôi dẫn bác [Vân Chung] đi gặp ông Thanh Châu .  Những chi tiết, sự việc đơn giản ấy, [viết] về gia đình  bác tôi, rất dễ kiểm chứng. mà, người viết còn viết sai sự thật,' huống hồ tin làm sao được chuyện tác giả Thế Nhật bảo bác Vân Chung là TTKH ?'  
(Phan Đức/  báo Thanh niên, số 183- tr. 3 )

     3. bà Mộng Tuyết :  ' Theo tác giả Thế Nhật, thì TTKH đã ở nhờ nhà nữ sĩ Mộng Tuyết một thời gian khá lâu.lẽ nào, bà Mộng Tuyết lại không biết người ở chung là một nhà thơ tên tuổi là TTKH.  Trong sách, không thấy câu nào nói về bà Mộng Tuyết cả '.
( Hữu Vi / báo Văn nghệ tp. HCM, số 169, tr. 22 )

     Cũng đồng ý với Hữu Vi *, Phạm Nguyễn Ý Thuyên viết :' Vân Nương ở nhờ nhà nữ sĩ Mộng Tuyết, không l4 câu huyện tình trăm vay, nghìn đắng [của] mấy mươi năm về trước, Vân Nương nữ sĩ không một dịp nào tâm sự với bạn tâm giao, nhất al2 nữ sĩ Mộng Tuyết, bạn thơ cũng là người ân nhân của mình ?   Tuyệt nhiên, gần trọn cuộc đời, nữ sĩ Mộng Tuyết không một lần đả động đến chuyện tình TTKH ' ( báo Văn nghệ tp. HCM, số 168- tr. 20)
-----
 *   bút  danh khác của thi sĩ Huyền Viêm .[BT]

   Để có một tiếng nói rõ ràng, xác thực, có thể tin được, Tần Vương * đến gặp bà Mộng Tuyết. Ông viết :' Chúng tôi đến  thăm bà Mộng Tuyết - bà ' khẳng định Vân Chung không phải là TTKH. ' - bà còn  cho rằng bà Vân Chung  cắc chưa bao giờ mạo nhận mình là TTKH cả.  Bà nói:' Tôi đã lớn tuổi rồi, ít còn quan tâm đến những chuyện thị phi trong văn giới. Nhưng, sao lại có người  cầm bút viết một cuốn sách thiếu trách nhiệm về đời tư người khác như vậy ?'. ( Tần Vương, báo Thanh niên,  số 139- tr. 5)
-----
* bút danh khác của thi sĩ Phạm chu Sa [BT]

    4.  ông Thanh Châu :  Chắc ai cũng đồng ý rằng : chính truyện ngắn ' Hoa ti-gôn' của Thanh Châu đăng trên Tiểu thuyết thứ bảy, là nguồn cảm hứng cho TTKH, viết  bài thơ ' Hai sắc hoa ti-gôn' - nhưng, như thế không có nghĩa TTKH là người tình của Thanh Châu.   Nhiều người ngờ rằng nhân vật chính trong truyện ' Hoa ti-gôn' , họa sĩ Lê Chất chính là Thanh Châu - nhưng, theo tác giả, thì không phải.  Ông nói :' Về truyện ' Hoa ti-gôn'  ông đã viết, dựa theo câu chuyện có thật của ông anh rể, một họa sĩ, chứ không phải chính ông mà ông né tránh như sách , báo đã nói ...' ( Nguyễn song Quỳnh ( Hà nội ) /  báo Thanh niên, số 125, tr.4)

    Về TTKH, Thanh Châu viết :
   '...  Người ta tò mò muốn biết rõ đời riêng của người đàn bà có cái tâm sự bi thương kia ( tức TTKH).  Người ta thêu dệt nên nhiều chuyện buồn cười.  Có kẻ bảo rằng: ' nàng đẹp  và buồn lắm, mắt mơ màng, mình hơi mảnh khảnh ...'. Còn gì nữa Tôi thì chưa được biết mặt, biết tên thực  của TTKH.  Tôi chỉ biết rằng đó là một người đàn bà đã viết lên những vần thơ đẹp, trong lúc thực thà, cảm xúc... Tôi cầu chẳng bao giờ gặp mặt TTKH để được yêu thơ hơn ...' 
  ( TTKH & Thâm Tâm / Hoài Việt - tr. 129)

    Khi Đoàn minh Tuấn đến  phỏng vấn Thanh Châu tại nhà riêng của ông tại số 63, phố Trần quốc Toản, hà nội- ông đã kể với  Đoàn minh Tuấn, rằng :
    '... Bà Vân Chung tuyệt nhiên không hề biết gì về TTKH. Tôi còn nhớ, lúc đó, sau giải phóng Sài Gòn, báo chí có lục lại vấn đề TTKH, bà Vân Chung nói đùa với tôi ' Thơ TTKH?  lại do Thanh Châu bị ra, chứ còn ai !;.  Tôi lấy làm lạ, tại sao bây giờ lại có cuốn sách nào đặt vấn đề TTKH là bà Vân Chung?... ?'. ( báo Văn hóa nguyệt san, số 9, tr. 23).

    5. bà Vân Chung :  Khi cuốn sách  TTKH - NÀNG LÀ AI ? ra đời, khẳng định rằng Vân Chung chính là TTKH , thì, bà Vân Chung đã sang định cư ở Pháp từ lâu. . Biết được chuyện này, bà phản ứng gay gắt, gửi về tòa soạn Văn hóa nguyệt san 1 lá thư : yêu cầu đăng nguyên văn  ý kiến của bà: 'một người bị đem đời riêng làm nhân vật trung tâm 1 cuốn sách , gây ngộ nhận cho nhiều người '.( Tần Vương / báo Thanh niên số 139- tr. 5) .   Điều này  báo Văn hóa nguyệt san số 9 cũng đã viết trong Lời tòa soạn,   trang 22 .
    ' Thế là ngày xưa bà Vân Chung không nhận mình là TTKH, còn bây giờ, bà đang phản ứng gay gắt.  Điều đó làm cho ta khó tin rằng Vân Chung, chính là TTKH. 

    II. ông Thanh Châu không phải là người ấy của TTKH:  -   "   Trong thơ  TTKH có những [cụm từ] * bán thơ anh , nhà nghệ sĩ  :

----
*  [...] tất cả đều là chữ của Biên tập [BT].

                                       Từ nay anh hãy bán thơ anh
                                       Còn để yên tôi lấy một mình
                                              ( BÀI THƠ CUỐI CÙNG)

     và,

     '... trong Bài thơ thứ nhất, TTKH lại viết :

                                      Nhưng nhà nghệ sĩ từ đâu lại
                                      Êm ái  trao tôi một vết thương

    tôi xin mạn phép được gạch dưới  những chữ bán thơ anh và nhà nghệ sĩ.  Như vậy, người yêu của TTKH  là một nhà thơ chuyên nghiệp, đã từng làm thơ, và, có thơ đăng trên báo  từ lâu - còn, Thanh Châu- theo tôi, thì chỉ viết văn xuôi, hơn là làm thơ đăng báo.  Hơn nữa, theo Thế Nhật , TTKH có chồng lúc 15 tuổi ( 1934), Thanh Châu lúc đó còn là một học sinh trung học, chưa có dáng dấp một nhà nghệ sĩ, sự nghiệp văn chương chưa có tiếng tăm mấy, chỉ bỏ học làm báo, sau khi TTKH đi lấy chồng.. "  
  ( Phạm Nguyễn Ý Thuyên /  báo Văn nghệ tp.HCM, số 168 , tr. 29)
  
   Lời nhận xét này rất hợp lý vì, Thanh Châu không phải là thi sĩ và cũng chưa là nghệ sĩ, khi TTKH đi lấy chồng, nên, không thể là người yêu TTKH.

    " Trong cuốn 'Việt nam thi nhân tiền chiến' ( quyển thượng, trang 503, Saigon 1968) , soạn giả Nguyễn tấn Long viết : ' Ông Thanh Châu trong ' Tiểu thuyết tuần san '  ( số 82, ngày 12-3-1964 ) đã quả quyết, chồng của TTKH, tên NGHIÊM. Nếu ông Thanh Châu đích thực là ' người ấy ' của TTKH - thì - tại sao lại có thể ' quả quyết ' một điều  không đúng sự thực như thế ?' " 
 .( Hữu Vi /  báo Văn nghệ tp HCM , số 169, tr. 2)

    Thêm một chi tiết này nữa đáng cho ta chú ý.

    Trong bài ' Nói thêm về TTKH ' , Thanh Châu viết : 
   '  Vậy TTKH là ai ? ? Có phải là Trần thị Khánh, hay Tào thị Khê ? Trần thị Khải? Thái thị Khương  ? Ai mà biết được.  Cho nên, cuối bài truyện ngắn ' Hoa ti-gôn' in lại[ vào] năm 1989, tôi đã phải viết ' TTKH là ai ? Lúc trước (1937)  tác giả đã không cho biết địa chỉ, cũng như không chịu  ' xuất đầu lộ diện '  cho tới ngày nay, nếu còn sống, TTKH phải là lớp cổ lai hy rồi.  Vậy, có nên quý sự khiêm tốn  của nhà thơ, hẳn, có ly do 'ẩn tích' của mình .." 
 (Thâm Tâm & TTKH / Hoài Việt, tr. 144).

   " ... Nếu Thanh Châu  đích thị là ' người ấy ' của TTKH, thì, cần gì phải tránh né, hay,  đánh lạc hướng dư luận bằng cách ấy.  Nếu đúng ông là người yêu của nàng, thì chỉ có thể,  có 1 trong 2 thái độ : hoặc, là nói toạc ra sự thật - hoặc, là im lặng vĩnh viễn, như TTKH. Thái độ thứ 2, thiệt tưởng hợp lý hơn. 
        Tác giả Thế Nhật cho rằng : nhà văn Thanh Châu phê bình, nhận định về thơ TTKH sắc sảo, tứ đó, đã vội vàng kết luận:' Ông Thanh Châu nói đến hồn thơ ruột thịt của một người, một thời hết lòng yêu dấu, mới  viết được như vậy  " ( Võ Đình Tiến /  báo Thanh niên số 125, tr. 4). 

     Chỉ căn cứ vào một lời phê bình của Thanh Châu , mà, quyết đoán rằng ông ấy là' người ấy' của  TTKH, thì, có quá  vội vàng, nông nổi chăng ?  Phần nhiều tác giả Thế Nhật dựa trên suy diễn, để, đi đến kết luận; nhưng, trong vấn đề này thì suy diễn chưa đủ, cần phải có những bằng chứng xác thực, điều mà, tác giả Thế Nhật không thể tìm ra.

    IV.  về những chi tiết không đúng sự thật  : Tiếc thay những chi tiết không đúng sự thật trong sách lại quá nhiều, chỉ xin kể ra đây một ít :

   "... Theo lời ông Thanh Châu, thì bà Vân Chung không phải là con một ông quan có tiếng, như cuốn TTKH- nàng là ai ?  đã nói, , mà là, con ông đại  lý rượu phông-ten ở Thanh hóa..." ( Nguyễn song Quỳnh /  báo Thanh niên số 125, tr. 4).

   Theo lới bà  Phạm minh Chi ( cháu gọi bà Vân Chung bằng bác ), thì :
     " a- Gia đình bác Vân Nương có 8 người : bác cả, rồi đến một bác gái, bác Vân Nương là thứ 3...' Vậy mà sách nói sai là nhà chỉ có 5 người, bác Vân Nương la trưởng nữ 
     .b - Sách nói sau giải phóng  ' bác Vân Nương ở Sài Gòn buôn bán nhỏ, chạy vạy, tảo tần nuôi con '.  Kỳ thực, lúc đó, anh chị tôi đã thành gia thất cả rồi, và , có người sống ở nước ngoài.  ( điều này được bà Thư Linh xác nhận trong Văn hóa nguyệt san số 9, trang 25). 
       c-  Đọan nói về ' phu quân '(  tức bác trai)  ông Lê ngọc Chấn mê một thư ký ở văn phòng luật sư, nơi ông làm việc,  là hoàn toàn bịa đặt, bôi nhọ cả người đã chết. 
      d- Cuộc gặp gỡ giữa 2 bác Thanh Châu và Vân Chung diễn ra ở nhà bác Vân Chung,sách lại bảo ở nhà tôi ( Phạm minh Chi). .
      e- Người cô họ tôi  dẫn ông Thanh Châu đi gặp bác Vân Chung, sách lại nói là mẹ tôi dẫn ông Thanh Châu  ".
   .( Phan Đức / báo Thanh niên số 136- tr. 3 ) 

     Theo Thế Nhật,  thì, bà Vân Chung làm bài thơ Hai sắc hoa ti-gôn vào năm 17, 18 tuổi.  Đến 1984, bà đã 65 tuổi, mà sao,  nhìn trong ảnh , thấy bà rất trẻ, đẹp; tưởng chừng như chưa quá 30 tuổi "  ( xem ảnh) ( Lê minh Quân /  báo Tuổi trẻ Cười, số 130, tr. 6) 

    Người viết ( Thế Nhật) quá ẩu.  Trong bài viết * , tác giả đã cho công bố một bức ảnh  (ở trang 4 và chú thích ' bà TTKH và người bạn chụp trong vườn cam tại Mỹ tho năm 1964. Bà TTKH  cầm trái cam ' ( xem ảnh) . Sự thật  người cầm trái cam là nhà thơ Tọn nữ Hỷ Khương ( con gái nhà thơ Ưng Bình-Thúc Giạ Thị ).  Nhưng có lẽ, Thế Nhật cố tình chú thích sai đi, để có thể, viết câu sau đây ' bà TTKH cầm trái cấm của EVA  đã đưa cho chàng ADAM ' ( Nghệ thuật thứ 7, tháng 9 ). Chi tiết trên, dù nằm ngoài cuốn sách TTKH - nàng là ai? , nhưng, người ta vẫn thấy sửng sốt, nghi ngờ sự trung thực và thận trọng của tác giả Thế Nhật  trong lúc lấy tài liệu.  "
   ( Phan Đứ c /  báo Thanh niên số 139 - tr 3 ).
-----
*  bài TTKH, THỰC SỰ LÀ AI ?'  của Thế Nhật đăng trên Nghệ thuật thứ bảy, số tháng 9/94, tr. 5 - Phan  Đức chú thích )

    IV Kết luận .  Với tất cả những dữ liệu trên đây, ta có thể khẳng định rằng: bà Vân Chung chắc chắn không phải là TTKH và Thanh  Châu không phải là ' người ấy' của nàng.  Chính Thế Nhật cũng phải nhìn nhận, sau khi cuốn sách ra đời :'  Quả thật TTKH vẫn còn làmột nghi án văn học ' ( báo Thanh niên số 135. tr. 3).
     Thế thì, viết cuốn sách ấy để  làm gì, có ích gì hay không, hay, chỉ gây nhiễu thêm thêm một vấn đề đã bị nhiễu quá  nhiều rồi ?
     Bà TTKH,  nếu còn sống, chắc sẽ không nín cười được, khi thấy biết bao kẻ thích làm thầy bói xung quanh 3 bài thơ nổi tiếng của bà.  Duy có một điều chắc chắn, ai cũng phải nhìn nhận : đó là cái' được' của cuốn sách! Nhờ những bài góp ý, tranh luận sôi nổi trên các báo, nên, cuốn sách nhất định sẽ bán chạy và khôn g chừng lại còn phải tái bản  thêm vài lần nữa.  Nhưng cái' được' không bù nổi cái' mất', một ự mất mát rất lớn về tinh thần và nhất là uy 
tín của người viết. []

  t.q.

( tuần báo Văn nghệ tp HCM số 171- 14-12-1994 - tr.  18, 19 & 26 )